بررسی لایحه برنامه ششم در گفتگوی ویژه خبری/ متن کامل گفتگو
تاجگردون: از الگوی بانک جهانی استفاده نمی کنیم/ فولادگر: برنامه ششم پیوستگی با الگو ندارد/ بحرینی: دولت تا حدودی به عدالت در برنامه توجه کرده/ توکلی: مجلس و دولت باید اعتقاد به الگوی اسلامی داشته باشند
بسم الله الرحمن الرحیم
در فصل تدوین برنامه ششم کشور یکی از مهمترین سوالات مطرح درباره لایحه برنامه ششم کشور؛ میزان انطباق این لایحه با مفاهیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است
در همین راستا شب گذشته (شنبه۱۶-۵-۱۳۹۵) گفتگوی ویژه خبری شبکه دو با حضور غلامرضا تاجگردون رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس دهم و همراهی تلفنی آقایان احمد توکلی؛ نماینده سابق مجلس و حجت الاسلام بحرینی؛ نماینده مردم مشهد و حمیدرضا فولاد گرد؛نماینده اصفهان به بررسی این سوال مهم پرداخت.
متن کامل اظهارات مطرح شده در این برنامه با موضوع میزان تطابق برنامه ششم با مفاهیم الگوی پیشرفت اسلامی را در ادامه بخوانید.
ما از الگوهای بانک جهانی استفاده نمی کنیم
مجری: آقای دکتر تاجگردون! اجازه دهید سؤال اول را یک سؤال بسیار کلان و مبنایی قرار دهیم؛ منطقِ برنامه ششم را تا چه حد با الگوی اسلامی– ایرانی پیشرفت منطبق میبینید؟
دکتر تاجگردون: من هم سلام عرض میکنم خدمت حضرتعالی، همکاران محترم و بینندگان عزیز. همانطور که فرمودید بالآخره برنامه ششم در این مجلس به بحث گذاشته شد؛ یعنی با اصراری که مجلس داشت مبنی بر اینکه ما باید برنامه ششم داشته باشیم نه احکام مورد نیاز برنامه، بالآخره [مجلس] به این بحث وارد شد. حالا در ادامه به این خواهیم پرداخت که ماحصل این بحث چه میباشد؛ اما آنچه که مشخص میباشد این است که الگوی پیشرفت در برنامه پنجم – به عنوان محور کلیدیِ برنامه – آغاز گردید و روحی بر بدنه برنامه میباشد. آنچه واضح میباشد این است که قاعدتاً [در برنامه ششم] الگوی پیشرفت کنار گذاشته نمیشود و آنچه که مجلس تمایل دارد این است که ما خط و ربط راهبردهای مورد نیاز الگوی پیشرفت را در این برنامه ببینیم؛ اما آن چیزی که مشخصتر این است که آنچه باید در برنامه ششم حاکم باشد، اقتصاد مقاومتی است، یعنی آخرین منشوری که برای تمام برنامه ابلاغ شد.من فکر میکنم نگاه عمدهی مجلس، نمایندگان و نظام اجرایی کشور این است که علاوه بر روح کلی الگوی پیشرفت -که معمولاً باید در مستندات برنامه به دنبال آن باشیم- چون الگوی پیشرفت یک روح در برنامه است و ما باید در مستندات برنامه این روح را احساس کنیم – آنچه باید در عملیات درک کنیم اقتصاد مقاومتی است. اگر خواستید در ادامه بحث به این موضوع خواهیم پرداخت.
بومیسازی برنامهها از برنامه سوم آغاز شده است؛ ما از برنامه سومبه مسأله الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت توجه داشتهایم
مجری: اتفاقاً سؤالات بعدی ما نیز در همین رابطه است. ارتباط ما با آقای دکتر توکلی برقرار است؟ برقرار نمیباشد. ببینید! آن چیزی که ما از الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت انتظار داریمۀ الگویی مبتنی بر دو پایه است؛ یک الگوی بومی که ایرانیت و اسلامیت در آن وجود دارد و دارای مبانیای است. آیا شما برنامه ششم را بیشتر منطبق با برنامههای بانک جهانی یا مدلهای کشورهای دیگر برای توسعه خودشان میبینید و آیا ما بیشتر از آنها وام گرفتهایم یا از چیزی که داشتهایم استفاده کردهایم؟
دکتر تاجگردون: ببینید! به نظر بنده این موضوع در جمهوری اسلامی ایران منسوخ است؛ اولاً نوع نگاهِ نظام غرب – بانک جهانی یا صندوق بینالمللی پول – بر مبنای برنامهی توسعه نیست تا ما بگوییم که به نسخهی آنها عمل میکنیم. نگاه ما کاملاً مشخص است؛ یعنی بعد از برنامه سوم کاملاً مشهود است که ما با رگهای از بومیسازیِ تدوین برنامه در ایران مواجه هستیم و تقریباً تمامی فعالین اقتصادی، برنامهریزان، نقادان و کسانی که در این کار دستی دارند بر روی روشهای بومی کار میکنند، چون روشهای غربی با ما تطبیق ندارند تا اینکه ما بخواهیم از آنها نسخهبرداری کنیم. الگویِ مطرح توسط آنها بیشتر ناظر به موضوعات خاصی مانند هدفمندی انرژی بود و این موضوعات در کشور ما پیاده شده است و اصلاً موضوعیت ندارد؛ اما رگههایی از تطبیق علم اقتصاد و علم برنامهریزی با مبانی دینیِ مورد نیاز جامعهی ما وجود دارد. برداشت من این است که ما خطِ این موضوع را از انتهای برنامه چهارم و پنجم به شکل کاملتر در تدوین برنامه داشتهایم.
مجری: شما زمان برنامه چهارم در سازمان مدیریت تشریف داشتید درست است؟
دکتر تاجگردون: بله.
مجری: شما مستنداتی که یک مقدار جنجال ایجاد کردند را به یاد دارید؟
دکتر تاجگردون: به نظر بنده برنامه چهارم به خاطر تغییر مجلس مظلوم واقع شد، یعنی همان اتفاقی که بنده در برنامه ششم گوشزد کردم و به رئیس مجلس نامه نوشتم که خواهش میکنم اجازه ندهید برنامهی [ششم] در مجلس نهم تصویب شود؛ چون اگر این برنامه نیز تصویب میشد همان بلای برنامه چهارم بر سرش میآمد. ما نظریات را از همه میگرفتیم و به عنوان مستندات از آنها استفاده میکردیم و این کار ارزشمندی بود که آنها را چاپ کرده و بیان نمودیم که چه کسی چه نظری دارد. ما وارد موضوعِ شدیم و اتفاقاً در طبقهبندیِ 20 سالهی آینده ما؛ برنامه دوم، برنامه عدالت بود، یعنی گامِ دوم ما در برنامه، گام عدالت بود؛ گام اول، گام رشد بود و پس از آن به دنبال عدالت بودیم؛ اما برخی از افراد این مسأله [- تقدم توسعه بر عدالت -] را قبول نداشتند ولی بالآخره تدوینکنندگان و تصویبکنندگانِ برنامه این مسأله را قبول داشتند.
علی ایّ حال ما از آن برنامه گذشتیم و پس از آن برنامه پنجم را نیز تدوین کردیم و حالا در برنامه ششم هستیم. به نظر من حتی در برنامه چهارم نوعِ نگاه برنامهریزان، تصویبکنندگان و مجریان اینطور نبود که بخواهیم دیکتههای غرب و بانک جهانی یا صندوق بینالمللی پول را مورد عمل قرار دهیم. اصطلاحاً هرآنچه که ما میخواستیم در برنامههای توسعه تدوین کنیم نهادهایی بودند که منجر به رشدِ بیشتر کشور میشدند، ما در آن زمان به دنبال این موضوع بودیم.
برنامه ششم توسعه یک بسته جامع نیست و پیوستگی کاملی با الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت ندارد
مجری: بسیار خُب؛ با آقای فولادگر به صورت تلفنی در ارتباط هستیم. سلام، شبِ شما بخیر.
دکتر فولادگر: علیکمالسلام، شب شما، آقای تاجگردون و همه بینندگانِ عزیز بخیر و بهسلامت باشد.
مجری: جناب آقای فولادگر! بحث ما در مورد این است که منطق و چارچوبِ برنامه ششم تا چه حد با الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت منطبق است. آقای دکتر تاجگردون اساساً این سؤال را منسوخ دانستند و گفتند: ما از برنامه سوم به بعد نباید چنین شبهاتی را مطرح کنیم، چون برنامهها بر روی ریلی که هدف نظام بود قرار گرفتند. شما با این حرف موافق هستید؟
دکتر فولادگر: البته الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در سالهای اخیر مطرح شده است؛ آنچه که ایشان مبدأ آن را برنامه سوم میدانند به 12 یا 13 سال پیش مربوط میشود ولی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در سالهای اخیر با حکم مقام معظم رهبری مطرح شده است و گروهی تشکیل گردید و مطالعاتی را انجام داد. همچنین افقی که برای الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در نظر گرفته شده ، یک افقِ 25 تا 50 سال میباشد، یعنی بلندمدتتر از یک برنامه پنجساله است. برنامههای پنجسالهی ما کوتاهمدت هستند. بودجههای سالیانه و عملیاتی نیز کوتاهمدت و یکساله هستند. آنچه که فراتر از برنامههای پنجساله میباشد، سند چشمانداز است که ما سند چشمانداز را به عنوان مبنا قرار دادیم و طبعاً از برنامه چهارم به بعد باید بر مبنای سند چشمانداز به پیش میرفتیم.
بعد از سند چشمانداز نیز بحث الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت مطرح شد که بنده اعتقاد دارم ما باید این پیوستگی را داشته باشیم؛ ولی آنچه که دولت در حال حاضر به مجلس ارائه داده است یک بسته و پکیجِ جامع نیست که لایحهای با تمام پیوستها باشد. میدانید که این برنامه به صورت منقطع و در دو مرحله اعلام شد؛ بخشی از آن، احکام دائمیِ برنامههای توسعه قبلی بود که در ماههای آخرِ سال گذشته در مجلس تصویب شد و الآن در حال رفع ایرادات شورای محترم نگهبان میباشد. در یک مقطع نیز احکامِ مورد نیاز برنامه ششم از طرف دولت به مجلس ارائه شد و مورد انتقاد مجلس قرار گرفت و با توافقِ مجلس و دولت قرار شد پیوستهایی نیز ارائه شود و اسنادِ بالادستی برنامه نیز در اختیار مجلس قرار گیرد و [این اسناد و پیوستها] با همکاری کمیسیون تلفیق به برنامه ششم تبدیل شود، اما در دوره مجلس نهم به صحن علنی نرسید و الآن دولت جدیداً چند ماده را به همان لایحهی احکام دائمی اضافه نموده و اصلاحاتی را در آن اعمال کرده است و بازهم تحت عنوان برنامه – که با امضای آقای رئیس جمهور باشد – ارائه نگردیده است، بلکه با امضای جناب آقای نوبخت – ریاست سازمان مدیریت – ارائه شده است. تصور ما این است که دولت کماکان بر همان دیدگاه قبلیِِ خود قرار دارد که برنامه بر اساس اختیارات رئیس جمهور میباشد. بنابراین چیزی به عنوان لایحه جامع یا بسته جامعِ برنامهای ارائه نشده است، بلکه اسنادِ پشتیبانی وجود دارد که البته بخشی از این اسناد میتواند با الگوی اسلامی – ایرانی منطبق باشد؛ اما این پیوستگی وجود ندارد و منضبط نمیباشد.
لایحه جدیدِ ارائه شده توسط دولت، لایحه برنامه است نه احکام مورد نیاز برای اجرای برنامه ششم توسعه
مجری: بسیار خُب، خیلی متشکرم. ما در این بحث نظرات دیگری را نیز داریم، با شما خداحافظی میکنم و بسیار متشکرم. آقای دکتر توکلی! سلام شبِ شما بخیر. ارتباط ما با آقای توکلی برقرار نشد. اگر نسبت به صحبتهای آقای فولادگر نقطهنظری دارید بفرمایید. البته فکر میکنم شما هم این بحث را پذیرفتهاید که هنوز لایحهای مانند برنامه پنجم به مجلس ارائه نشده است و در مقایسه با احکام مورد نیاز فقط سه ماده و چند جدول [به لایحه قبلی] اضافه شده است.
دکتر تاجگردون: در حال حاضر یک اختلافِ نظر حقوقیِ جدی بین دولت و مجلس – مجلس با هر نوع نگاه و دیدگاهی – وجود دارد؛ نظر اول، نظر جناب آقای رئیس جمهور میباشد مبنی بر اینکه لازم نیست ما برنامه را به مجلس ارائه دهیم؛ بلکه احکام مورد نیاز اجرای برنامه را باید به مجلس بدهیم و به حکمِ قانون اساسی برنامه بر عهده رئیس جمهور میباشد. ما این موضوع را قبول نداریم و در مجلس یک اتفاق نظر بین افراد – با هر نوع نگاهی – وجود دارد که مجلس باید برنامه را تصویب کند. لایحهای که دولت در مجلسِ قبل ارائه کرده بود، لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه بود و ما به همین استدلال میگفتیم که این لایحه را قبول نداریم؛ چون اصلاً فرایندِ تصویب برنامه با این لایحه تغییر میکرد. بنده در همین مجلس نامهای را خدمت رئیس محترم مجلس ارسال کردم مبنی بر اینکه “جناب رئیس مجلس! اگر قرار است این لایحه، احکام مورد نیاز اجرای برنامه باشد، مانند احکام دائمیای میباشد که ما آن را تصویب کردیم و دیگر نیازی به کمیسیون تلفیق نیست، شما آن را به کمیسیون بودجه بفرستید تا ما آن را بررسی کنیم.”
مجری: چیزی که به تازگی ارائه دادهاند چیست؟
دکتر تاجگردون: برنامه است. اتفاقاً آقای رئیس مجلس در جواب نامه من نوشته بودند که – چون در یک ماه گذشته مراوداتی بین رئیس مجلس، دولت و سازمان مدیریت اتفاق افتاد و اتفاقاً در همین دو هفته تعطیلی نیز صحبتهای رد و بدل شد – ما باید برنامه داشته باشیم. البته حالا کم و کیف برنامه و قطع و اندازه آن بحث دیگری است. در صفحهی اول لایحه جدید نوشته شده است “لایحه برنامه ششم توسعه” ولی در گذشته نوشته شده بود “احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم.”
مجری: منظور من این است که فقط نباید انشای لایحه تغییر کرده باشد؟
دکتر تاجگردون: خیر؛ ما با موضوعِ برنامه روبرو میشویم. شما یک موقع میبینید که با لایحهی برنامه روبرو هستیم، در اینصورت اگر بنده در کمیسیون تلفیق حضور داشته باشم خواهم گفت که آقای رئیس جمهور! این برنامه نیست، چون باید اهداف مشخصتر باشند و جزئیات مشروحتر بیان شوند و نیازمند احکام عملیاتی هستیم و …
ما باید مدلسازی کرده و در مدلهای خود هویت دینی خودمان را در نظر بگیریم
مجری: بسیار خُب؛ فکر کنم ارتباط ما با آقای دکتر توکلی برقرار است، در مورد همان بحث الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت صحبت میکنیم. آقای دکتر توکلی! سلام، شبِ شما بخیر.
دکتر توکلی: سلام علیکم آقای قالبیاف، سلام آقای تاجگردون، به همکاران دیگر شما هم سلام عرض میکنم.
مجری: زنده باشید. احتمالاً به دلیل اینکه ارتباطِ قطع شد شما در جریانِ بحث نباشید. ما از آقای دکتر تاجگردون سؤال کردیم که منطقِ برنامه ششم تا چه حد با منطق الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت منطبق است. ایشان فرمودند ما بعد از برنامه سوم نباید چنین سؤالی را مطرح کنیم؛ چون در واقع منطِق این برنامهها در همان فضای الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت برنامهریزی شده است.
دکتر تاجگردون: بنده این را نمیگویم؛ عرض بنده این است که ما بعد از برنامه چهارم نسخههای غربی را کنار گذاشته و به سمت بومیسازی رفتهایم، یعنی الگوی پیشرفت را مدنظر داشتهایم.
مجری: بسیار خُب، میگویند بومیسازی کردهایم. شما موافق هستید یا مخالف؟ نظر خود را بفرمایید.
دکتر توکلی: بسم الله الرحمن الرحیم، هنوز برخی از افراد در اینکه اقتصاد اسلامی داریم یا نداریم شک میکنند، همچنین همه در این مطلب که الگوهای اقتصادی باید با اقتضائاتِ متناسب هر محیط باشند توافق ندارند. در نتیجه متأسفانه چون این دو ضعف وجود دارد به سمت الگوسازی نمیروند و الگوسازی نیز راهی است که اگر ما میخواهیم آن را طی کنیم باید پس از ساخت الگو دولت و مجلس این الگو را باور داشته باشند و آن را اجرا کنند تا نقصهای آن برطرف شود و به کمال برسد. شما به اقتصاد کشورهای غربی نگاه کنید. اقتصادی که الآن رایج است و ما از آنها گرفتهایم به قول شومپیتر – مورخ معروف تاریخ اقتصادی – اقتصادِ سرمایهداری کشورهای غربی است؛ یعنی اقتصاد سرمایهداری چین با آمریکا تفاوت دارد و آمریکا نیز با سوئد تفاوت دارد. هر محیطی از نظر فرهنگی، نهادی، دینی و جهتگیریهای سیاسی اقتضائاتی دارد و تمام اینها در اقتصاد تأثیر میگذارند. بنابراین اگر ما بخواهیم به اقتصاد الگوی اسلامی – ایرانی عمل کنیم باید هم به عقاید دینی خودمان توجه داشته باشیم و به جهانبینی اسلامی و احکام اسلامی وفادار باشیم و هم اقتضائاتِ کشور و ملت ایران و فرهنگ دیرینهی آن را در نظر بگیریم.
مجری: با توجه به اینکه ما در برنامه پنجم مادهای داشتیم مبنی بر اینکه برنامه ششم باید بر اساس الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت تدوین شود آیا این اتفاق در برنامه ششم رخ داده است؟
دکتر توکلی: بنده که هنوز برنامه ششم را ندیدهام ولی از آقای تاجگردون شنیدم که چیزی به نام برنامه را ارائه دادهاند. بنده باید ببینم تا بتوانم قضاوت کنم. همانطور که آقای تاجگردون فرمودند آنچه قبلاً دولت ارائه داده بود برنامه نبود، بلکه احکامی از برنامههای مختلف بود که میخواستند به آن شکل ثابتی بدهند. بنده اگر برنامه را ببینم میتوان قضاوت کنم ولی هنوز برنامه منتشر نشده یا حداقل به دست ما که نرسیده است.
برنامه ششم در برخی موارد منطبق با الگوی اسلامی –ایرانی پیشرفت است
مجری: بسیار خُب، خیلی متشکرم، با شما هم خداحافظی میکنیم، شب شما بخیر باشد. فکر میکنم ارتباط ما با آقای دکتر بحرینی از مشهد مقدس برقرار است، احتمالاً ارتباطِ تصویری است. آقای دکتر بحرینی!
دکتر بحرینی: سلام علیکم آقای قالیباف، بنده صدای شما را میشنوم.
مجری: ما هم صدا و تصویر شما را داریم، علیکم السلام. بنده نمیدانم در جریانِ بحث هستید یا نه؟ ما بر روی یک سؤال بسیار وقت گذاشتیم. شما جمعبندی بفرمایید که آیا برنامه ششم با منطق الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت تصویب شده است یا نه؟
دکتر بحرینی: خدمت بینندگان عزیز و همینطور همکار ارجمندم جناب آقای دکتر تاجگردون و جناب دکتر توکلی سلام عرض میکنم. چون در دهه کرامت هستیم و این بخش از برنامه ششم از کنار مضجع شریف حضرت رضا علیه السلام تقدیم بینندگان میشود اجازه بفرمایید در آغاز صحبتِ خودم، هم به شما و هم به همه بینندگان عزیز تبریک عرض بکنم.
واقعاً نمیتوان به سؤالی که شما فرمودید جواب قاطع داد. اگر گفته شود مسئولینِ محترمِ سازمان برنامه و بودجه و دولت محترم به الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و منویات مقام معظم رهبری در این زمینه بیتوجه بودهاند حتماً حرف دقیق و منصفانهای نیست. الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت با تمام مختصات خود هنوز رونمایی نشده است؛ یعنی به صورت عینی هنوز در اختیار نیست، بلکه آنچه در اختیار میباشد اهداف و آرمانهایی است که آنها را یا شخصِ مقام معظم رهبری فرمودهاند یا در مراودات بین مجلس و دولت برجسته شده است. به عنوان مثال ما در الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت حتماً در کنار رشد، عدالت را نیز میخواهیم. خُب شما به مادهی یکم لایحه پیشنهادی دولت نگاه کنید؛ هم به رشد و هم به عدالت توجه کرده است، نرخِ رشد 8 درصد را هدفگذاری کرده و در کنار آن ضرب جینی 34 درصد را نیز پیشبینی نموده است، یعنی عدالت و رشد را توأمان دیده است. در جاهای مختلف این لایحه ما آثاری از عدالتمحوری را میبینیم و از این نظر من معتقدم که توجه به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت حداقل از حیث عدالتمحور بودن تا حدودی رعایت شده است.
البته در جاهایی نیز این مسأله نقض شده است. بنده یک مثال عینی عرض کنم؛ ما در ماده 180 قانون برنامه پنجم برای مناطق محروم 3 درصد از درآمد حاصل از صادرات نفت و میعانات را پیشبینی کرده بودیم ولی در برنامه ششم 2 درصد بود و بعداً مجلسِ نهم آن را به 3 درصد تبدیل کرد تا به مناطق محروم و کمتر توسعهیافته بیشتر پرداخته شود. ولی من متأسفم که در لایحهی پیشنهادی فعلی دولت به 2 درصد بازگشته است. این شاهدی بر آن است که در بحث عدالت به این مسأله به خوبی توجه نشده است.
مجری: آقای دکتر بحرینی، اگر اجازه بدهیم ما به سراغ انطباق برنامه با سیاستهای اقتصاد مقاومتی برویم و دیگر از این بحث بیرون بیاییم.
دکتر تاجگردون: نگاه دکتر، نگاه درستی است، بنده فقط میخواستم این نکته ایشان در رابطه با مادهی 180 را [توضیح دهم.] آقای دکتر؛ ما مادهی 180 را در قانونِ تنظیم اخیر دائمی کردیم، یعنی 3 درصد، به شکل دائمی شد. این 2 درصد که شما بیان میکنید مربوط به درآمدِ نفت و گاز برای مناطق محروم است؛ یعنی علاوهی بر آن 3 درصد است. ما همین را هم در احکام دائمی تبدیل به 3 درصد کردهایم. میخواستم بیان کنم ماده 180 که میفرمایید …
دکتر بحرینی: منظورم این بود که نگاه دولت در این زمینه، دقیق نیست. بله این در مجلس مجدداً اصلاح میشود …
دکتر تاجگردون: بنده میخواستم بیان کنم که ما این موضوع را تصحیح کردهایم …
دکتر بحرینی: بله، خبرِ آن را دارم، اما اینکه دولت محترم مجدداً این را در لایحه آورده است [درست نیست.] شما میدانید که قانون متأخرین هرچند برنامه باشد مقدم است. بنده فقط خواستم نگاه دولت را توضیح دهم.