گزارش مرکز پژوهش های مجلس: معمای اجرای قانون تغییر ساعت
معماي اجراي قانون تغيير ساعت
و ارائه پاسخهايي به آن
كد موضوعي: 310
شماره مسلسل: 16364
اسفندماه 1397
معاونت پژوهشهاي زيربنايي و امور توليدي
دفتر: مطالعات انرژي، صنعت و معدن
بهنام خدا
فهرست مطالب
چكيده……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..1
پيشينه تاريخي طرح تغيير ساعت…………………………………………………………………………………………………………………………..2
سازوکار اجرای تغيير ساعت و اثر آن بر فعاليتهای روزانه……………………………………………………………………………………3
سوابق پژوهشي موافق و مخالف با تغيير ساعت ……………………………………………………………………………………………………..4
وضعيت فعلي کشورهای جهان در اجرای تغيير ساعت………………………………………………………………………………………….8
بررسي آثار اجرای طرح تغيير ساعت در کشور…………………………………………………………………………………………………….10
جمعبندی و نتيجهگيری……………………………………………………………………………………………………………………………………….17
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18
1
معماي اجراي قانون تغيير ساعت و ارائه پاسخهايي به آن
چكيده
بيش از يكصد سال از آغاز طرح تغيير ساعت (بهرهگيری از روشنايي نور روز ،)DST1سپری شده است
اما در سالهای اخير، آثار مثبت و منفي اجرای اين طرح بارها مطالعه شده است. بررسيهای انجام شده
نشان ميدهد، ميزان اهميت نسبي آثار مثبت يا منفي در گذر زمان موجب شده است، کشورها نسبت
به تداوم اجرای طرح تغيير ساعت و يا ملغي شدن آن بازانديشي کنند که در اين ميان ميتوان به
کشورهای آلمان، انگستان، فنلاند، سوئد و برخي ديگر از کشورهای عضو اتحاديه اروپا اشاره کرد.
مهمترين دليل مدافعان عدم اجرای طرح تغيير ساعت، آثار سوء آن بر سلامتي افراد است که ناشي از
تغيير زمان خواب افراد و لزوم تطابق آن با زمان خورشيدی است.
اين پژوهش نشان داده است، آثار منفي مطرح شده از سوی مخالفان اين طرح که عمدتاً اروپايي
بودهاند، در مورد ايران صدق نميکند، زيرا جامعه ايران، فعاليتهای روزانه خود را علاوه بر زمان محلي،
با زمان خورشيدی نيز تطبيق ميدهد. اين موضوع ريشه در اعتقادات جامعه اسلامي به ضرورت ادای
فرايض توصيه شده در دين مبين اسلام دارد.
همچنين اجرای تغيير ساعت در ايران سهم قابل توجهي در صرفهجويي مصرف انرژی الكتريكي
دارد. بررسيهای انجام شده طي سالهای 13۹3الي 13۹7نشان ميدهد با اجرای اين طرح، حدود ۵
درصد از کل انرژی الكتريكي مصرف شده صرفهجويي صورت گرفته است که ارزش سوخت صرفهجويي
شده اين ميزان به طور متوسط ساليانه معادل 320ميليون دلار بوده است. بنابراين پيشنهاد ميشود،
اجرای اين طرح همچون سنوات گذشته برای سالهای آتي نيز تداوم يابد.
مقدمه
تغيير ساعت يا بهرهگيری از روشنايي نور روز ،DSTدر بيشتر کشورها با نام ساعت تابستاني شناخته
شده و به تغيير ساعت در مناطق زماني اطلاق ميشود که موجب طولانيتر شدن روز در عصر و کوتاهتر
شدن آن در بامداد ميشود.
1. Daylight Saving Time
2مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
بيش از يكصد سال از آغاز طرح تغيير ساعت (بهرهگيری از روشنايي نور روز ،)DSTسپری شده
است و طي اين يك قرن اکثر کشورهای اجراکننده اين طرح، علاوه بر مسئله صرفهجويي انرژی، مباحث
اجتماعي نظير کاهش جرم و جنايت، کاهش تصادفات و هماهنگي با تالارهای بورس جهاني را در نظر
گرفتهاند. هماکنون با گذشت بيش از صد سال تجربه در اجرای اين طرح، برخي از کشورهای اروپايي و
توسعهيافته با نظرسنجيهای بهعمل آمده پيشنهاد عدم اجرای DSTرا به دولتمردان و رؤسای پارلماني
مطرح کردهاند. کشورهايي نظير آلمان که آغازکننده اجرای اين طرح بودهاند، در حال مطالعه و پيشنهاد
برای ملغي کردن اجرای آن هستند.
در اين گزارش سعي شده ضمن جمعبندی نتايج بررسيها و پژوهشهای متعدد داخلي و خارجي
در خصوص اثر تغيير ساعت بر ميزان مصرف انرژی، آثار مترتب اجرای اين طرح در کشور مطالعه و
بررسي شود.
پيشينه تاريخي طرح تغيير ساعت
ايده بهرهگيری از روشنايي نور روز، نخستين بار در سال 1784در فرانسه توسط بنيامين فرانكلين مطرح
شد، بر اين اساس وی از مردم خواسته بود که برای کاهش مصرف شمعي که برای روشنايي استفاده
ميشد، يك ساعت زودتر از خواب بيدار شوند تا شبها شمع کمتری مصرف کنند. اين پيشنهاد در سال
1۹07در انگلستان توسط ويليام ويلت نيز مطرح شد، اما در آن مقطع عملياتي نشد.
تغيير ساعت برای صرفهجويي در مصرف انرژی، برای اولين بار در سال 1۹16در کشور آلمان عملي
شد و علت اصلي آن کمبود انرژی به واسطه شرايط جنگ جهاني اول اعلام شده است. پس از شوك و
تحريم نفتي دهه ،1۹70کنگره آمريكا به سرعت به اعمال تغيير ساعت رأی مثبت داد و در سال ،200۵
بر اساس قانون سياست انرژی، 1آمريكا طول زمان تغيير ساعت را چهار هفته، بيشتر کرد. بنابراين، به
استثنای ايالتهای آريزونا و هاوايي که DSTرا اعمال نميکنند، در کل آمريكا ساعتها در دومين هفته
ماه مارس جلو کشيده و در هفته اول ماه نوامبر به عقب کشيده ميشوند.
حدود يكصد سال گذشته کشورهای اروپايي که عمدتاً از شمع يا زغالسنگ برای روشنايي اماکن
و منازل خود استفاده ميکردند با پيشنهاد اين طرح و جابهجا کردن ساعتهای تابستاني، قصد بهرهگيری
بيشتر از نور روز در ساعتهای تابستاني داشتند.
1. Energy Policy Act
3
سازوكار اجراي تغيير ساعت و اثر آن بر فعاليتهاي روزانه
سه زمان قراردادی مهم در دنيا که بيشتر مورد توجه است: زمان خورشيدی، 1زمان استاندارد، 2و زمان
محلي 3است که در DSTبرای صرفهجويي در انرژی، زمان محلي را به زمان خورشيدی نزديكتر کرده
تا بتوان از نور طبيعي خورشيد استفاده بيشتر شود. با جابهجايي يك ساعته زمان، هنگام طلوع خورشيد
ساعت 6صبح شده که باعث افزايش طول روز در انتهای آن ميشود يعني غروب خورشيد به جای ساعت
7:30عصر به 8:30عصر انتقال مييابد.
شكل .1در حالت عدم اجراي تغيير ساعت
مأخذ: شرکت توانير.
1. Solar Time
2. Standard Time
3. Time Zone
4مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
همانطور که در شكلهای 1و 2منحني روشنايي روزانه «طلوع و غروب آفتاب» در طول سال به
نمايش گذاشته شده است، با جلو بردن ساعت به ميزان يك ساعت در اول فروردين و عقب کشيدن آن
در 31شهريور، موجب بروز تغيير در فعاليت افراد به شرح ذيل ميشود:
الف) با جلو بردن ساعت به ميزان يك ساعت در اول فروردين، وقت تلف شده و غير قابل استفاده
افراد کاهش مييابد. به عبارت ديگر، فاصله زماني بين بيدار شدن مردم و شروع کار روزانه کم ميشود
و معادل آن به ساعت مناسب برای خوابيدن افزوده ميشود.
ب) ساعت مناسب برای خواب افراد در طول شبانه روز در فصل بهار و تابستان به 7ساعت ميرسد
که معادل فصول پاييز و زمستان است.
ج) با جلو بردن ساعت در اول فروردين، به ساعت فعاليت مشترکين در زمان روشنايي روز يك
ساعت افزوده ميشود (معادل آن از فعاليتها در طول شب کاسته ميشود).
در فصول بهار و تابستان که روزها از شبها بلندتر است و حدود 60درصد از شبانهروز را روز
تشكيل ميدهد، با تغيير ساعت ميتوان فعاليتهای روزمره مردم را به ساعات روشني هوا منتقل کرد و
ساعات تاريكي را برای استراحت و ساير فعاليتها اختصاص داد.
سوابق پژوهشي موافق و مخالف با تغيير ساعت
در سالهای گذشته مطالعههای پژوهشي داخلي و خارجي متعددی درباره تغيير ساعت صورت گرفته و
هر کدام با توجه به شاخصهای بررسي شده و روشها و مدلهای مطالعاتي، نتايج موافق و بعضاً مخالفي
با اعمال تغيير ساعت بهدست آمده که در اينجا نتايج برخي از اين پژوهشها به اختصار بيان شده است.
.1مطالعههاي موافق با اعمال تغيير ساعت
مطالعههای انجام شده توسط شرکت توانير، ديسپاچينگ، شرکت برق تهران، دانشگاه تربيت مدرس،
کارشناسان مستقل و مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامي در سنوات گذشته ( )138۵-1386نشان
ميدهد که تغيير ساعت باعث کاهش پيك مصرف، کوتاه شدن حدود يك ساعت فاصله زماني بحران و
التهاب شبكه و کاهش هزينههای جاری و سرمايهای خواهد شد.
در مطالعهای که در فروردينماه 1386در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامي 1در مورد اثر تغيير
ساعت بر مصرف برق کشور انجام شد با دو روش شبيهسازی ميزان مصرف با استفاده از ميانگين نرخ رشد
سالهای 1373-1384و شبيهسازی ميزان مصرف با استفاده از نرخ رشد بهدست آمده از طريق رگرسيون
در سالهای 137۹-1384نشان داده شد که در ساعات اوليه صبح افزايش جزئي در مصرف برق اتفاق ميافتد
.1مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي، «تغيير ساعت رسمي كشور ()3؛ بهرهگيري از روشنايي نور روز»، به شماره
.1386 ،8287 مسلسل
5
که در اثر آغاز فعاليتهای پيش از طلوع آفتاب است در مقابل در پايان فعاليتهای روزانه و در ساعات پيك
کاهش محسوسي در مصرف برق حادث ميشود که ناشي از انجام بسياری از فعاليتها در روشنايي روز و
خاموشي زودهنگام در مقايسه با زمان مشابه در سال ( 1384عدم اجرای طرح )DSTاست. لذا اجرای تغيير
ساعت موجب پيكسايي و کاهش بار مصرفي ميَشود (نمودار .)1اين امر که يكي از مشكلات اصلي وزارت
نيرو (احداث نيروگاههای جديد) در تأمين برق کشور در ساعات پيك است نه تنها موجب کاهش مصرف
سوخت نيروگاهها ميشود، بلكه از سرمايهگذاری هنگفت برای احداث نيروگاههای جديد برای تأمين برق
مصرفي در ساعات پيك جلوگيری ميکند.
در مطالعه ديگری که در دفتر مديريت مصرف برق در سال 1386انجام شد 1با استفاده از اطلاعات
بار ساعتي 10سال گذشته شبكه سراسری برق ايران ( )137۵-1384با استفاده از مدل اقتصادسنجي
وضعيت مصرف در دو حالت اعمال و عدم اجرای DSTمقايسه شد و بخش انرژی مصرفي و مقدار
کاهش پيك شبكه سراسری بررسي گرديد. نتيجه تحقيق نشان داد که اجرای DSTدر فروردينماه به
افزايش مصرف انرژی و افزايش مقدار پيك منجر شده، زيرا در نيمه اول اين ماه هنوز روز کاملاً بلند
نيست، اما در ديگر ماههای نيمه اول سال کاهش در مصرف انرژی و مقدار پيك مشاهده شده که به
تدريج اين مقدار صرفهجويي با بلندتر شدن طول روز و افزايش دما بيشتر شده و سپس با کوتاهتر شدن
طول روز و کاهش دما در شهريورماه مجدداً مقدار صرفهجويي کاهش يافته که دقيقاً منطبق با تئوری
DSTاست (احمدیزاده، جبار و نوری .)1386
.1عبدالامير، احمديزاده و جبار نوري، ( 22و 23خرداد « .)1386صرفهجويي انرژي با استفاده از روشنايي روز»؛ ششمين
همايش ملي انرژي.
6مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
نمودار .1ميزان متوسط مصرف در ساعات پيك در نيمه اول سالهاي 1373-1384
مأخذ: تغيير ساعت رسمي کشور ( ،)3مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامي، به شماره مسلسل ،.1386 ،8287
در مدل مطالعه اثر DSTبر مصرف برق کاليفرنيا نشان داده شد که صرفهجويي ناشي از تغيير
ساعت در مصرف برق طي سال 2001معادل يك ميليارد دلار بوده است.
7
در مدل اينديانا که مؤسسه سياست مالي اينديانا در سال 2001تحت عنوان «آثار DSTبر مصرف
انرژی اينديانا» انجام داد با استفاده از تكنيك رگرسيونهای به ظاهر غيرمرتبط SURبا 24مدل خطي
هر يك برای يك ساعت از روز برآورد شد که با شبيهسازی، رفتار مصرفي برق با استفاده از DSTدر
ساعت 8شب همان است که بدون استفاده از DSTدر ساعت 7صبح بوده است. بدين ترتيب مصرف
حاصله شبيهسازی شده و نتايج اين مطالعه دلالت بر آن دارد که طي DSTتغييراتي در مصرف برق
روز ايجاد شده و به طور مشخصتر مصرف برق در طول ساعات صبح و قبل از ظهر نسبت به حالت غير
DSTکمتر، ولي در ساعات شب بيشتر ميشود (تيمور محمدی، .)1386
در مطالعهای که در سال 2008در آمريكا انجام شد، مشخص شد که تغيير ساعت باعث کاهش
0/03درصدی ساليانه در مصرف انرژی ميشود. البته با اينكه اين ميزان، رقم چشمگيری نبود اما اين
رقم معادل تأمين برق 100هزار خانه در آمريكا بود.
در مطالعه ديگری که در خصوص ارتباط تغيير ساعت با صرفهجويي انرژی در آمريكا انجام شد،
اعلام شد که صرفهجويي انرژی ناشي از اجرای DSTدر مناطقي که از خط استوا فاصله دارند و طول
روز در سراسر سال در آنجا متفاوت است، نمود بيشتری دارد.
در مطالعهای که در سال 201۵انجام شد، تغيير ساعت به عنوان يك شوك خارجي به کار گرفته
شد و با استفاده از اثر دخالت مقطعي دولتي و افزايش زمان DSTکه در سال 2007توسط دولت
آمريكا در اين کشور اعمال شد، اثر نور بر فعاليتهای جنايي بررسي شد. تخمينها نشان داد که DST
باعث کاهش 7درصدی ميزان دزدیها شده و اين تصميم دولت آمريكا باعث صرفهجويي ساليانه ۵۹
ميليون دلاری در هزينههای اجتماعي ناشي از کاهش دزدیها شده است.
در سال ،2016در مطالعهای که در شيلي انجام شد ( DSTدر اين کشور از سال 1۹70تاکنون
به طور مستمر همه ساله اجرا شده و در سال 2010برای افزايش زمان DSTمطالعاتي صورت گرفت)،
اثر تغيير ساعت بر مصرف برق خانگي به دو روش مدل اقتصادسنجي و پژوهش ترکيبي 1مطالعه شد.
نتايج تحقيق حاکي از آن است که در واقع DSTتأثير جزئي و اندکي در کاهش مصرف برق خانگي
شيلي داشته، ولي نكته مهمتر و تأکيد شده در اين مطالعه اين امر بود که نتايج اين تحقيق برای سراسر
کشور شيلي همگن نبوده است.
.2مطالعههاي مخالفين تغيير ساعت
در سال ،2016در پژوهش ديگری آستين اسميت اثر تغيير ساعت را بر رفتارهای اجتماعي 1/۵ميليارد
نفر بررسي کرد، وی با رصد اثر تغيير ساعت بر تصادفات مرگبار جادهای به اين نتيجه رسيد که از سال
2002-2011با اعمال تغيير ساعت 30نفر در سال ( با هزينه اجتماعي ساليانه 27۵ميليون دلار) فوت
1. Heuristic Approach
8مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
شدهاند. وی با اجرای چهار تست اثرگذاری مكانيسم خواب و نور محيط دريافت که تغيير نور محيط فقط
تعيينکننده تلفات در طول يك روز ميشود در حاليکه کمخوابي ناشي از تغيير ساعت در ابتدای بهار،
ريسكهای تصادفات رانندگي را بالا ميبرد.
نتايج پژوهشهای اخير پارلمان اروپا نشان داده که اعمال DSTفقط 0/۵تا 2/۵درصد از مصرف
انرژی را بسته به کشور واقع در اتحاديه اروپا کاهش ميدهد.
وضعيت فعلي كشورهاي جهان در اجراي تغيير ساعت
بررسي تغيير ساعت در کشورهای دنيا نشان داده که بيش از 7۵کشور جهان در سال 2018از طرح
بهرهگيری از روشنايي نور روز DSTاستفاده کردهاند و از ميان کشورهای جهان 142کشور حداقل
يكبار اجرای DSTرا تجربه کردهاند. کشورهايي نظير آلباني، اتريش، استراليا، بلژيك، بلغارستان، کانادا،
شيلي، کرواسي، قبرس، جمهوری چك، دانمارك، استوني، فنلاند، فرانسه، يونان، مجارستان، آلمان و
هلند قريب به صد سال است که به طور مستمر قانون تغيير ساعت را اجرا ميکنند
( .)Timeanddate.comدر شكل ،3کشورهايي که در گذشته از تغيير ساعت استفاده ميکردند و يا
همچنان اجرا مينمايند ارائه شده است.
شكل. .3وضعيت كشورهاي جهان در اجراي تغيير ساعت
Source: Timeanddate.com.
همانطور که در نقشه ارائه شده است در واقع، بيش از ۵0درصد از کشورهای جهان در حال حاضر
قانون تغيير ساعت را اجرا ميکنند. بسياری از کشورهای واقع در پايين خط استوا تغيير ساعت را اعمال
9
نميکنند، زيرا به لحاظ موقعيت مكاني و جغرافيايي نياز چنداني به تغيير ساعت ندارند، اما با وجود اين،
برخي از نواحي آمريكای جنوبي نظير شيلي و برزيل از DSTاستفاده ميکنند.
در استراليا نيز هم اکنون برای استمرار استفاده از اين طرح يا عدم آن، بررسي و تحقيق ميَشود.
نواحي غرب استراليا، کوينزلند و قسمتهای شمالي اين قاره تغيير ساعت را اعمال نميکنند. در روسيه،
آرژانتين، چين، ژاپن، کره جنوبي، تايوان و هند نيز تغيير ساعت صورت نميگيرد و در اکثر مناطق آفريقا
به استثنای مصر، ليبي و ناميبي DSTاعمال ميشود، اما به طور کلي کشورهايي که ميان خط استوا و
مدار قطب قرار گرفتهاند (نظير ايران) با تغييرات ميزان تابش نور خورشيد همراه هستند. بنابراين
کشورهايي که مانند ايران در بالای خط استوا و در مدار بالای 30درجه قرار دارند برای استفاده بهينه
از تابش خورشيد از DSTاستفاده ميکنند.
آمار مصرف انرژی کشورهای مختلف در دادههای بانك جهاني نشان ميدهد که ميزان مصرف انرژی
کشورهايي نظير آلمان، جمهوری چك، يونان و شيلي روند افزايشي دارند و اجرای تغيير ساعت را
نميتوان عاملي برای پايين آوردن ميزان مصرف برشمرد. آلمان به عنوان عمدهترين توليدکننده انرژی
تجديدپذير اخيراً در ميان کشورهای اروپايي اجراکننده طرح تغيير ساعت، پيشنهاد بازنگری آن را مطرح
کرده است. نكته قابل توجه در نظام تأمين برق اين کشور اين است که در آلمان پيكسايي يا جابهجايي
بار شبكه به واسطه تغيير ساعت اهميت چنداني ندارد و همانطور که در نمودار 2نشان داده شده، در
سال ،2017بيش از 38درصد از منابع توليد برق از انرژیهای تجديدپذير بوده است.
در سال 38/1 ،2017درصد از انرژی الكتريكي اين کشور از منابع تجديدپذير و 13/1درصد از
انرژی هستهای تأمين شده و نكته مهمتر اينكه توان توليد برق اين کشور بيش از 20درصد از نياز
مصرف بوده است. بيش از 7۹/8تراوات ساعت برق به ارزش 2/84ميليارد يورو از اين کشور در سال
2017صادر شده است.
نمودار .2توليد برق آلمان از منابع مختلف در سال ( 2017تراوات ساعت)
Source: Freiburg, 2018.
10مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
در پي برگزاری رفراندوم سال 2016برای احتمال خروج انگلستان از اتحاديه اروپا، بررسي مجدد
برای عدم استفاده از DSTدر انگلستان مطرح شد. در يك نظر سنجي ديگر که در سال 2018انجام
شد، حدود 4/6ميليون نفر در اروپا در نظرسنجي اعمال يا عدم اعمال DSTشرکت کردند. اين
نظرسنجي که در بازه زماني 4جولای تا 16آگوست 2018در ميان کشورهای عضو اتحاديه اروپا انجام
شد کشورهای فنلاند، سوئد و لهستان برای عدم اجرای تغيير ساعت اعلام آمادگي کردهاند. با وجود اين،
در 28اکتبر 2018اتحاديه اروپا ساعتهای خود را در ساعت 3بامداد يك ساعت به عقب کشيدند و به
ساعت استاندارد بازگشتند.
84درصد از شرکتکنندگان در اين نظرسنجي مخالف با تغيير ساعت بودند، در قانون سال 1۹۹6
اتحاديه اروپا 28کشور ملزم به اجرای ( DSTجلوکشيدن يك ساعت به جلو در آخرين يكشنبه مارس
و عقب کشيدن آن در آخرين يكشنبه ماه اکتبر) هستند.
28کشور عضو اين اتحاديه همه ساله به اعمال تغيير ساعت مبادرت ورزيدهاند و در صورت رأی
قانونگذاران انگلستان به خروج اين کشور از عضويت در اين اتحاديه در اين صورت احتمال عدم تغيير ساعت
مشهودتر خواهد بود. البته نتايج بررسيهای جديد بايد مورد تأييد پارلمان اين کشور قرار گيرد. در
همهپرسي به عمل آمده در اتحاديه اروپا کشورهای ليتواني، لتوني، استوني و فنلاند علاقمند به عدم اجرايي
تغيير ساعت هستند البته از سوی آلمان آنگلامرکل نيز تمايل به لغو تغيير ساعت دارد اما هنوز به دليل
رأی اکثريت اتحاديه اروپا برای اجرا، موقعيت عدم تغيير ساعت برای اين کشور ايجاد نشده است.
بررسي آثار اجراي طرح تغيير ساعت در كشور
.1تضعيف بسترهاي وقوع جرم در كشور
با توجه به اينكه برخي از جرمها نظير سرقت، تجاوز، خرابكاری و غيره بيشتر در تاريكي هوا رخ ميدهد،
يكي از آثار اجرای طرح تغيير ساعت، کاهش زمينه بروز جرم است. افزايش طول روز موجب احساس
امنيت بيشتری در مردم شده و در نتيجه فعاليتها در فضای باز بيشتر ميشود. مزيد توجه است، در
خصوص ميزان اثرگذاری تغيير ساعت بر رخداد جرم مطالعات قابل توجهي انجام نشده است.
.2اثرگذاري بر ساعت فيزيولوژيكي افراد
رابرت بال که از منجمين مشهور دهه 1۹00ميلادی است در نوشتهای عنوان کرده است که در ساعات
بيداری ما انسانها، تابش درخشنده و بدون هزينه خورشيد بهتر است و يا نور مصنوعي پرهزينه. وی
نتيجه ميگيرد که برای رفاه انسان، زمان بايد تنظيم شود.
11
امروزه به دليل تغيير سبك زندگي و الگوی مصرف به ويژه در کشورهای پيشرفته صرفهجويي انرژی
صرفاً برای استفاده از نور روز چندان معنادار نيست. ممكن است در آسمانخراشها و برجها فيالمثل،
چراغها به صورت شبانهروزی روشن باشند و لحظهای خاموشي در کار نباشد، بنابراين آنچه در اين
کشورها هماکنون مهم است، ساعت استراحت و بيولوژيكي تعيين شده از سوی مقامات کشور است که
با توجه به شرايط کاری و سبك زندگي انطباق و سازگاری با آن حاصل ميشود. برای مثال، کارمندان و
دانشآموزان و به طور کلي افرادی که ساعت بيدار شدن آنها به ساعت آغاز فعاليتشان بستگي دارد اين
سازگاری با ساعت اعمال ميَشود. در ژاپن، آلمان، انگلستان، چين و امثالهم فرد با صدای زنگ ساعت
بيدار و فعاليتهای خود را تنظيم ميکند. علت بررسيهای اخير DSTدر کشورهای اروپايي نظير
آلمان، عمدتاً ايجاد آسايش بيشتر و حداکثر کردن ساعت خواب ساکنان آن است.
در مقابل، در کشورهای اسلامي، علاوه بر فاکتور مصرف انرژی و بهرهگيری از روشنايي نور روز، ساعت
فيزيولوژيكي افراد با ادای فريضه نماز صبح آغاز ميشود. در کشورهای اسلامي نظير ايران فاصله زماني از
طلوع فجر و اذان صبح تا طلوع آفتاب بينالطلوعين ناميده ميشود. برخي از اطبای طب سنتي و پزشكان
متخصص بر فوايد فيزيولوژيك بيداری در بين الطلوعين اذعان دارند و معتقدند که بيشترين ميزان هورمون
کورتيزول از سری هورمونهای کورتيكو استروئيدی، دقيقاً هنگام بينالطلوعين اتفاق ميافتد (تبيان.)1
.3كاهش مصرف انرژي
همانطور که پيشتر بيان شد، اجرای طرح تغيير ساعت موجب همزماني بيشتر فعاليت مشترکين برق
با روشنايي روز ميشود. به دنبال چنين شرايطي، ميزان مصرف انرژی در طول شب نسبت به حالتي که
طرح DSTاجرا نميشود، کاهش مييابد و اجرای طرح DSTکاهش دوره اوج مصرف شب را در پي
دارد. اجرای طرح DSTموجب ميشود، بازه زمانيکه شبكه تحت تنش ناشي از اوج مصرف (به ويژه در
دوره شب) است، کاهش يابد و نيروگاهها با بازدهي پايينتر برای تأمين نياز تقاضا در مدت زمان کمتری
بهکار گرفته شوند. در واقع، اجرای طرح DSTبه دليل اثرگذاری که بر منحني بار شبكه به ويژه در
طول شبكه دارد، موجب استفاده کارآمدتر از سوخت در نيروگاههای کشور ميشود.
در نمودار 3نقش اجرای طرح DSTبر منحني بار شبكه و به دنبال آن انرژی صرفهجويي شده در
طول شب ارائه شده است. سطح محصور فيمابين منحني بار و محور زمان ( ،)Sبيانگر ميزان انرژی
الكتريكي مصرف شده است. تفاضل انرژی الكتريكي مصرف شده در طول دوره اوج مصرف شب، نشان
داده شده در نمودار ،3بيانگر ميزان انرژی صرفهجويي شده از محل اجرای اين طرح است. به عبارت
ديگر، ميتوان گفت:
1. https:article.tebyan.net
12مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
توان مصرفي شبكه
زمان
T
DSTبا
T
بدون DST
( )1بدون − ? DSTبا = ? DSTتغييرات در مصرف انرژی الكتريكي
نمودار .3توان مصرفي شبكه در زمان اعمال تغيير ساعت و زمان عدم اجراي آن
مأخذ: محاسبات نگارنده.
برای بيان نقش اجرای DSTدر کاهش مصرف سوخت در نيروگاههای حرارتي ميتوان زنجيره
ارزش تأمين برق، نشان داده شده در شكل 4را بررسي کرد. روابط 2و 3به ترتيب تصريحي برای ميزان
انرژی تزريق شده توسط نيروگاههای کشور به شبكه و مقدار سوخت تحويل داده شده به نيروگاههای
حرارتي است.
شكل .4اجراي تغيير ساعت و كاهش مصرف سوخت در نيروگاههاي حرارتي
?
? =
????
??
=
????
?−?
)2(
?
?? =
?
?
??
=
????
( ??? = ? ??? ?? × ?? ? (??? ?−?) ????? (??) )3و يا ??? )?−?(??
S
مصرف
Ein
توزيع و انتقال توليد
سوخت
E
g
E
out
بازده انتقال و توزيع: ŋLبازده: ŋg
13
متغير نام متغير
?
??? انرژی الكتريكي مصرف شده
? تلفات شبكه انتقال و توزيع
?
? انرژی الكتريكي تحويل داده شده به شبكه
?? بازده نيروگاههای حرارتي
?
?? سوخت تحويل داده شده به نيروگاه (معادل گازطبيعي)
??
? ارزش حرارتي سوخت تحويل داده شده به نيروگاه
در مطالعه حاضر، ميزان اثربخشي اجرای طرح DSTبر ميزان کاهش مصرف انرژی در طول شب،
منحني بار 24ساعته در ايام پيش و پس از اجرای طرح DSTدر پايان شهريورماه سالهای ،13۹3
. بررسي شده است13۹7 و13۹6 ،13۹۵ ،13۹4
از آنجايي که مقايسه انرژی مصرف شده در طول دوره اوج مصرف شب برای دو روز مختلف سال
مبنای سنجش ميزان اثربخشي اين طرح بر کاهش مصرف انرژی برق است، کاربست رابطه ( )1نميتواند
تخمين قابل قبولي نتيجه دهد. زيرا تغييرات در مصرف انرژی الكتريكي برای دو روز مورد مطالعه، علاوه
بر تأثيرپذيری از اجرای طرح ،DSTاز تغييرات دما، تغييرات الگوی فعاليت افراد نظير بازگشايي مدارس
در مهرماه و غيره تأثير ميپذيرد. لذا به منظور کسب نتايج دقيقتر از ميزان انرژی صرفهجويي شده
حاصل از اجرای طرح مزبور، دو ملاحظه ذيل در هنگام محاسبه انرژی مصرف شده در طول دوره اوج
مصرف شب مد نظر قرار گرفته شده است.
.1فاصله روزهای مقايسه کمينه؛ هر چقدر فاصله ميان ايام مقايسه قبل و بعد از اجرای طرح
DSTبيشتر باشد، نياز است، ملاحظات بيشتری پيرامون نحوه تعديل منحني بار در نظر گرفته شود.
در پژوهش پيشرو، منحني بار روزهای پاياني شهريورماه با روزهای نخست مهرماه مورد تحليل و بررسي
قرار گرفته است. به دليل آنكه مهرماه، زمان بازگشايي مدارس است، منحني بار شبكه در طول روز نسبت
به ايام پاياني شهريورماه دستخوش تغييرات گستردهای ميشود. لكن به دليل اينكه مقايسه منحني بار
در طول شب صورت ميگيرد، با در نظر گرفتن تعديل دمايي، به خوبي اثر اجرای طرح DSTمشخص
ميشود.
.2رابطه دما با نياز تقاضا غيرخطي است. به منظور سادهسازی، تعديل دمايي منحني بار به صورت
خطي در نظر گرفته شده است. بر اين اساس، به ازای هر درجه افزايش دما (متوسط وزني کشور) در بازه
بين 20الي 3۵درجه سانتيگراد، معادل 1۵00مگاوات و در دمای کمتر از 20درجه سانتيگراد، معادل
230مگاوات به مقدار نياز تقاضا در شبكه افزوده ميشود (و بالعكس).
در سال 13۹3و 13۹4روزهای متوالي 30و 31شهريورماه مطالعه شده است. از سويي ديگر به
دليل مقارن شدن زمان تغيير ساعت در روزهای پاياني شهريورماه با روزهای تعطيل و تأثيرپذيری منحني
14مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
بار شبكه از تغيير فعاليت افراد در روزهای تعطيل و غيرتعطيل، مقايسه منحني بار و انرژی مصرفي در
روزهای مشابه (از حيث تعطيل بودن يا نبودن) و با فاصله حداقلي لحاظ شده است.
نمودار .4منحني بار 24ساعته در سال 1393
مأخذ: آمار توانير و محاسبات نگارنده.
نمودار .5منحني بار 24ساعته در سال 1394
مأخذ: همان.
24000
26000
28000
30000
32000
34000
36000
38000
1 2 3 4 ۵ 6 7 8 ۹ 10 11 12 13 14 1۵ 16 17 18 1۹ 20 21 22 23 24
دوشنبه 31شهريور يك شنبه 30شهريور
23000
2۵000
27000
2۹000
31000
33000
3۵000
1 2 3 4 ۵ 6 7 8 ۹ 10 11 12 13 14 1۵ 16 17 18 1۹ 20 21 22 23 24
سه شنبه 31شهريور دوشنبه 30شهريور
15
نمودار .6منحني بار 24ساعته در سال 1395
مأخذ: همان.
نمودار .7منحني بار 24ساعته در سال 1396
مأخذ: همان.
نمودار .8منحني بار 24ساعته در سال 1397
مأخذ: همان.
24000
26000
28000
30000
32000
34000
36000
38000
40000
1 2 3 4 ۵ 6 7 8 ۹ 10 11 12 13 14 1۵ 16 17 18 1۹ 20 21 22 23 24
شنبه 3مهر شنبه 27شهريور
24000
26000
28000
30000
32000
34000
36000
38000
40000
1 2 3 4 ۵ 6 7 8 ۹ 10 11 12 13 14 1۵ 16 17 18 1۹ 20 21 22 23 24
جمعه 31شهريور پنج شنبه 30شهريور
24000
2۹000
34000
3۹000
44000
4۹000
1 2 3 4 ۵ 6 7 8 ۹ 10 11 12 13 14 1۵ 16 17 18 1۹ 20 21 22 23 24
يكشنبه 1مهر يكشنبه 2۵شهريور
16مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
اهم مشخصههای منحنيهای بار 24ساعته مطالعه شده (نمودارهای 4تا )8در جدول ذيل ارائه
شده است.
جدول .1مشخصههاي منحنيهاي بار مطالعه شده در نمودارهاي 4تا 8
سال تاريخ اختلاف زماني متوسط دما حداكثر نياز مصرف شب (مگاوات)
1393
يكشنبه 30شهريور
صفر
3۵8۹۵/6 —
دوشنبه 31شهريور — 3۵602/2
1394
دوشنبه 30شهريور
صفر
34306/3 1۹
سهشنبه 31شهريور 34200/7 20/7
1395
شنبه 27شهريور
7روز
387۹۵/۹ 24/4
3۵716/2 21/۹ مهر3 شنبه
1396
پنجشنبه 30شهريور
7روز
3۹8۹۹/8 20/2
جمعه 31شهريور 3804۵/4 21
1397
يكشنبه 2۵شهريور
7روز
424۵۵/7 24/3
40182/۹ 22/7 مهر1 يكشنبه
مأخذ: آمار توانير و محاسبات نگارنده.
در جدول 2نتايج حاصل از محاسبه سطح محصور فيمابين منحني بار 24ساعته و محور زمان در
طول دوره اوج مصرف شب نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه ميشود، بر اثر اجرای طرح تغيير
ساعت به طور متوسط ساليانه معادل 3/۹درصد از انرژی الكتريكي مصرف شده در طول 6ماه نخست
سالهای 13۹3الي 13۹7صرفهجويي انجام شده است. با توجه به جدول ،1ميتوان گفت که به دليل
اختلاف زماني اندك ميان دو روز تحت مطالعه و حداقل اعمال تعديل در منحنيهای بار در روزهای
تحت مطالعه در سالهای 13۹3و ،13۹4نتايج حاصل شده قرابت بيشتری با واقعيت دارند.
جدول .2نتايج حاصل از محاسبه سطح فيمابين منحني بار 24ساعته و محور زمان
سال تاريخ
برق مصرف شده در
طول شب (ساعت 17
الي -)24هزار
كيلوواتساعت
برق صرفهجويي شده
در 6ماه نخست سال
( ،)1ميليارد
كيلوواتساعت
برق مصرف شده در
طول 6ماه نخست
سال ( -)2ميليارد
كيلوواتساعت
نسبت ( )1به
( -)2درصد
1393
يكشنبه 30شهريور 172732
۵/3 116 6/1۵
دوشنبه 31شهريور 20۵787
1394
دوشنبه 30شهريور 184۹02
1/8 124 2/22
سهشنبه 31شهريور 1۹6838
1395
شنبه 27شهريور 1876۵4
1/6 124 4/۹3
شنبه 3مهر 214174
1396
پنجشنبه 30شهريور 1836۹8
3/8 134 ۵/0۵
جمعه 31شهريور 2108۵2
17
سال تاريخ
برق مصرف شده در
طول شب (ساعت 17
الي -)24هزار
كيلوواتساعت
برق صرفهجويي شده
در 6ماه نخست سال
( ،)1ميليارد
كيلوواتساعت
برق مصرف شده در
طول 6ماه نخست
سال ( -)2ميليارد
كيلوواتساعت
نسبت ( )1به
( -)2درصد
1397
يكشنبه 2۵شهريور 160۵22
4/7 137 6/4۵
يكشنبه 1مهر 1۹۵183
636 24/80 مجموع
3/۹
127 4/۹6 متوسط
مأخذ: آمار توانير و محاسبات نگارنده.
همچنين شايان توجه است که اجرای طرح DSTطي سالهای 13۹3الي ،13۹7به طور متوسط
ساليانه صرفهجويي حداقل معادل 1/6ميليارد مترمكعب گاز طبيعي را به دنبال داشته است که ارزشي
بالغ بر 317ميليون دلار داشته است. کاهش دوره اوج مصرف شب در طول سالهای مختلف نيز تقريباً
معادل 42دقيقه بوده است. نتايج محاسبات صورت گرفته به طور خلاصه در جدول 3ارائه شده است.
جدول .3خلاصه نتايج محاسبات
سال
تلفات انتقال و
توزيع (درصد)
متوسط بازده
نيروگاههاي حرارتي
(درصد)
سوخت صرفهجويي
شده ميليارد
مترمكعب
ارزش سوخت
صرفهجويي شده
(ميليون دلار)
كاهش دوره اوج
مصرف شب (دقيقه)
0 40۹ 2 36/3 13/13 1393
30 142 0/7 37/4 12/30 1394
0 311 1/6 37/8 12/07 1395
120 318 1/6 37/۹ 12/07 1396
60 406 2 37/۹ 12/07 1397
210 1586 7/9 مجموع
42 317 1/6 متوسط
مأخذ: همان.
جمعبندي و نتيجهگيري
صرفهجويي در مصرف انرژی اصليترين انگيزه برای اجرای طرح تغيير ساعت در کشورها بوده است. لكن
در سالهای اخير، آثار سوء تغيير ساعت بر سلامتي افراد جامعه در برخي از کشورهای اروپايي موجب
شده تداوم اجرای اين طرح با ترديد مواجه شود. در واقع در سالهای اخير به دليل افزايش اهميت
سلامتي افراد جامعه نسبت به صرفهجويي انرژی، موجب شده برخي کشورها نظير آلمان، انگلستان،
فنلاند و غيره (عمدتاً کشورهای عضو اتحاديه اروپا) گرايش به سمت توقف اجرای طرح تغيير ساعت
شكل بگيرد. تنظيم فعاليت افراد آن جوامع با زمان محلي علت اثرگذاری بر سلامتي افراد (تغيير ساعت
18مر كز پژوهشها مجلس شور اي اسلامي
بيداری و خواب) آن جوامع بوده است. اين درحالي است که در کشورهای اسلامي نظير ايران، تنظيم
فعاليتهای افراد علاوه بر زمان محلي با زمان خورشيدی نيز تنظيم ميشود.
لذا به نظر ميرسد، آسيب مترتب ناشي از تغيير ساعت در ايران به گسترهای که در کشورهای اروپايي
مطرح است، نباشد. از سويي ديگر، اجرای طرح تغيير ساعت نقش بسزايي در کاهش مصرف انرژی برق دارد.
بررسيهای انجام شده بر روی منحني بار 24ساعته کل کشور طي سالهای 13۹3الي 13۹7نشان
ميدهد به طور متوسط حدود 4درصد از مصرف برق در 6ماه نخست سال از محل اجرای اين طرح صرفهجويي
شده که معادل 130ميليونکيلوواتساعت است. اين مهم در واقع بيانگر عدم تخصيص معادل 1/6ميليارد
مترمكعب گاز طبيعي است که ارزش آن به طور متوسط ساليانه بالغ بر 317ميليون دلار بوده است.
لذا اجرای طرح تغيير ساعت کماکان توجيهپذير بوده و پيشنهاد ميشود، اجرای طرح تغيير ساعت
همچون سنوات گذشته برای سالهای آتي تداوم يابد.
منابع و مآخذ
.1شرکت مادرتخصصي توانير، «آمار تفضيلي صنعت برق ايران ويژه مديريت راهبردی سال .»13۹6
.2احمدیزاده، عبدالامير، جبار و نوری.«صرفهجويي انرژی با استفاده از روشنايي روز»؛ ششمين همايش ملي
انرژی، .1386
.3محمدی، تيمور. «تحليل تأثير عدم تغيير ساعت رسمي کشور بر مصرف انرژی الكتريكي (مطالعه موردی
محدوده شرکت برق منطقهای تهران)»، ،1386برگرفته از تارنمای http://www.civilica.com
.4کيهان، شهريورماه ،13۹3کد خبر « ،22813آثار و برکات بيداری بينالطلوعين».
.5مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامي،«تغيير ساعت رسمي کشور ()3؛ بهرهگيری از روشنايي نور روز»،.1386
6. Burger, B. (8/5/2018). “Power Generation in Germany”, Fraunhofer Institute for
Solar Systes ISE.
7. Financial Times. (Sep. 3. 2018). “Time for EU States to Rethink Daylight
Saving”, Retrieved from https://www.ft.com
8. Harvanck, T. and Herman, D. & Irsova, Z. (Oct 2016). “Does Daylight Saving
Save Energy? A Meta Analysis. Retrieved from https://mpra.ub.unimuenchen.de/74518.
9. Kotchen, M and Grant, L. (Oct. 2008). “Does Daylight Saving Time Save
Energy? Evidence from A Natural Experiment in Idiana.
10. Mills, J. (-). “The Effect of Daylight Saving Time on the Number of Motor
Vehicle Fatalities.
11. Mortimer, C. (Feb. 2018). “European Union may end Daylight Saving Time
Across 27 Member States”, The Independent.
12. Trilling, D. (10/14/2018).”Daylight Saving Time: Research on Health Car
Accidents and Energy Usage”, Journalist’s Resource. Research on Today’s New
Topics. http://journalistsresource.org
شناسنامه گزارش شماره مسلسل: 16364
عنوان گزارش: معمای اجرای قانون تغيير ساعت و ارائه پاسخهايي به آن
نام دفتر: مطالعات انرژی، صنعت و معدن (گروه انرژی)
تهيه و تدوينكنندگان: زهرا جعفری، حسين بيات
مديران مطالعه: فريدون اسعدی، هاشم خويي
ناظر علمي: حسين افشين
متقاضي: ـــــــ
ويراستار تخصصي: ـــــــ
ويراستار ادبي: ـــــــ
واژههاي كليدي:
.1تغييرساعت
DST .2
.3مصرف انرژی
تاريخ انتشار: 1397/12/19
