لزوم حداقل ۲۰ سال خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور برای بازنشستگی با سنوات ارفاقی
ابطال تبصره (۱) بند (۵) آئین‌نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب سال ۱۳۶۸ (رأی شماره ۷۴۵ مورخ ۱۳۹۶/۸/۹ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)
تاریخ دادنامه: ۱۳۹۶/۸/۹
شماره دادنامه: ۷۴۵
کلاسه پرونده: ۱۳۴۶/۹۵
مرجع رسیدگی: هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری.
شاکی: آقای احسان سعیدی صابر
موضوع شکایت و خواسته: ابطال تبصره بند ۵ مصوبه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران
گردش‌کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال تبصره بند ۵ مصوبه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده‌است که:
«با تقدیم احترام به استحضار می‌رساند: تبصره ۳ قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب ۱۳۶۷/۹/۱ مقرر داشته است: «شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتیهای جسمی و روحی می‌گردد، می‌توانند با داشتن حداقل بیست سال خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر ۵ سال ارفاق بازنشسته شوند.» شروط مد نظر قانونگذار، برای استفاده از امتیاز بازنشستگی پیش از موعد و سنوات ارفاقی کاملاً در این ماده روشن است و قانونگذار با این که در مقام بیان بوده، محدودیتی برای نسبت اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور به کل خدمت در این ماده بیان نکرده‌است.
این در حالی است که در تبصره بند ۵ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور به شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران و در جهت تحدید حقوق مستخدمین، قید «انجام دو سوم خدمت در مشاغل یاد شده» به شرایط درخواست برای بازنشستگی شاغلین سخت و زیان‌آور افزوده گردیده که خارج از حدود اختیارات قوه‌مجریه است. این تبصره اشعار می‌دارد: «متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و دو سوم خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.» با وضعیت جاری موجود به عنوان نمونه مستخدمی که با ۲۹ سال سابقه خدمت، دارای سوابق خدمتی اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور به مدت ۱۹ سال می‌باشد نمی‌تواند از امتیاز قانون یاد شده‌استفاده نمایند چرا که شرط دو سوم را احراز ننموده است و در مقایسه با مستخدمی که هیچ‌گاه در سنوات سخت و زیان‌آور خدمت نکرده، یکسان تلقی شده و از هیچ امتیازی برخوردار نخواهد بود با عنایت به اینکه مستخدمین دولت برای اشتغال در انواع مشاغل و تغییر آن تابع تصمیمات سازمان خود هستند، افزودن محدودیت یاد شده موجب تضییع حقوق بسیاری از مستخدمین دولت در طی سالهای اجرای قانون گردیده است و با این بهانه که میزان اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور کمتر از دو سوم کل خدمت فرد است مستخدمین را از کل امتیاز سنوات ارفاقی سخت و زیان‌آور محروم کرده اند. با تقدیم احترام مجدد ابطال تبصره بند ۵ آیین‌نامه یاد شده مورد تقاضاست. لازم به ذکر است مفاد آیین‌نامه اجرایی قانون اصلاح قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب ۱۳۸۵/۲/۱۰ آیین‌نامه قانون اصلاح بوده و ناسخ آیین‌نامه سال ۱۳۶۸ تلقی نمی‌گردد. نکته قابل توجه اینکه در آیین‌نامه سال ۱۳۸۵ برای مشمولین قانون اصلاح (کارگران مشمول قانون کار) شرط دو سوم خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور حذف شده‌است لکن این الزام (انجام دو سوم خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور) کماکان برای سایر مستخدمین دولت در دستگاههای اجرایی به قوت خود باقی‌است.»
متن تبصره بند ۵ مصوبه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران به قرار زیر است:
«۵ ـ مشاغل سخت و زیان‌آور و درجات مربوط به پست سازمان که عمدتاً در شرایط محیطی نامساعد از قبیل وجود گازهای شیمیایی، کار با مواد رادیواکتیو و پرتوهای مضره، محیط عفونت‌زا، کار در اعماق، انفجار، کار با معلولین ذهنی و جسمی و غیره انجام شود و وظایف مربوط به شغل موجب بروز ناراحتیهای جسمی و روحی شدید گردد، بنا به پیشنهاد هر یک از دستگاههای مشمول این قانون و تأیید شورای امور اداری و استخدامی کشور به تصویب هیأت‌وزیران خواهد رسید.
تبصره۱: متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.»
در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست معاونت امور حقوقی دولت (رئیس جمهور) به موجب لایحه شماره ۳۲۵۴۲/۲۱۰۰۶ـ ۱۳۹۶/۳/۱۱، توضیح داده‌است که:
«جناب آقای دربین
مدیرکل محترم هیأت‌عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری
با سلام و احترام:
بازگشت به ابلاغیه شماره ۹۵۰۹۹۸۰۹۰۵۸۰۰۰۰۸۷۹ (کلاسه ۱۳۴۶/۹۵)، موضوع ارسال نسخه دوم درخواست آقای احسان سعیدی صابر، به خواسته: «ابطال تبصره ۱ بند۵ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور (تصویب نامه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲هـ ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران)»، به پیوست ضمن ایفاد تصویب نظریات شماره ۱۱۷۱۴۰۸ ـ ۱۳۹۶/۲/۲۵ و شماره ۱۱۶۶۸۴۲ـ ۱۳۹۶/۲/۲۳ سازمان اداری و استخدامی کشور اعلام می‌دارد:
۱- برابر تبصره‌های (۳) و (۴) ماده واحده قانون مزبور، مقرر گردیده است:
«تبصره۳ـ شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتیهای جسمی و روحی می‌گردد، می‌توانند با داشتن حداقل بیست سال سابقه خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر پنج سال ارفاق بازنشسته شوند.
تبصره۴ـ آیین‌نامه اجرایی ماده فوق ظرف ۳ ماه با پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی با همکاری بنیاد شهید و سازمان بهزیستی تهیه و به تصویب هیأت‌وزیران خواهد رسید».
ـ با توجه به قانون مذکور و اینکه داشتن ۲۰ سال سابقه خدمت و نیز اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور از شرایط لازم جهت تقاضای بازنشستگی موضوع این قانون بوده و تصویب آیین‌نامه اجرایی مربوطه نیز بر عهده دولت قرار گرفته است لذا هیأت‌وزیران اقدام به تصویب مقرره مربوطه نموده و در تبصره (۱) بند ۵ آن، ضمن حفظ شرط قانونی مربوط به داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت، در رابطه با مدت زمان لازم جهت اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور، مقرر می‌دارد: «متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و دو سوم خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.»
۲ـ با توجه به قانون مذکور و اینکه داشتن ۲۰ سال سابقه خدمت و نیز اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور از شرایط لازم جهت تقاضای بازنشستگی موضوع این قانون بوده و تصویب آیین‌نامه اجرایی مربوطه نیز بر عهده دولت قرار گرفته است لذا هیأت‌وزیران اقدام به تصویب مقرره مربوطه نموده و در تبصره (۱) بند ۵ آن، ضمن حفظ شرط قانونی مربوط به داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت، در رابطه با مدت زمان لازم جهت اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور، مقرر می‌دارد: «متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و دو سوم خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.»
در خاتمه با توجه به موارد معنون و اینکه تبصره (۱) بند ۵ مقرره مورد نظر شاکی، کاملاً در چارچوب وظایف و اختیارات قانونی هیأت‌وزیران به تصویب رسیده است، صدور تصمیم شایسته مبنی بر رد شکایت مطروحه مورد استدعاست.»
هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۳۹۶/۸/۹ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده‌است.
رأی هیأت‌عمومی
مقنن در تبصره ۳ ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب سال ۱۳۶۷ مقرر کرده‌است که شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتیهای جسمی و روحی می‌گردد می‌توانند با داشتن حداقل بیست سال سابقه خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر پنج سال ارفاق بازنشسته شوند. از این حکم قانونی این مطلب مستفاد می‌شود که اشخاص موضوع این تبصره باید بیست سال در مشاغل سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و چون در تبصره ۱ بند ۵ آیین‌نامه اجرایی قانون فوق‌الذکر شرط شده‌است که اگر کسی حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت تمام بود و دو سوم آن در مشاغل سخت و زیان‌آور بوده می‌تواند تقاضای بازنشستگی کنند و این امر هر چند از باب مساعدت بوده ولی چون مغایر قانون است و اشخاص باید عین ۲۰ سال خدمت را در مشاغل سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و نه دو سوم آن را، بنابراین حکم تبصره ۱ بند ۵ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب سال ۱۳۶۸ از حیث مذکور مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین‌دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مرتضی علی اشراقی
