سبک های اداری در ساختار اداری
۱- سیستم متمرکز اداری
عدم تمرکز اداری عبارت از آن است که کلیه امور کشور اعم ازاینکه مربوط به امور محلی یا ملی باشد، از طریق سازمان‌های مرکزی اداره می‌شود. به بیان دیگر، در این نظام قدرت تصمیمات در بالاترین سطوح و در مرکز اداره می‌شوند و همچنین صلاحیت‌ها در نهادهای مرکز متمرکز هستند و سازمان‌های محلی وجود ندارند. تفوبض اختیار در این سیستم بسیار محدود بوده و مکانیسم اداره امور مبتنی بر مدیریت متمرکز است.
با این اوصاف در سیستم متمرکز اداری اولاً اختیار اتخاذ تصمیم برای اداره امور در کانون مرکز قرار دارد و ثانیاً اداره مستقل امور اجرایی ایجاب می‌نماید مأمورین اجرایی کاملاً تابع واحد مرکزی بوده و توسط مرکز نصب و عزل شوند.
۱-۱- نتایج عملی نظام متمرکز اداری
تحقق نظام متمرکز اداری در یک کشور، برخی نتایج عملی به همراه دارد که در ذیل به آنها اشاره می‌شود.
الف- وحدت شخصیت حقوقی: در این سیستم مجموع سازمان‌ها و ادارات، وزارتخانه‌ها را تشکیل می‌دهند و آنها نیز اسباب تشکیل بدنه دولت را فراهم می‌کنند. در این حالت دولت یک شخصیت حقوقی واحد محسوب می‌شود و کلیه اعمال و دارایی آنها متعلق به این شخصیت حقوقی می‌باشد.
ب- سلسله مراتب اداری: در این سیستم اصل سلسله مراتب اداری به شدیدترین وجه آن رعایت می‌شود. مأمورین دولتی به شکل بارزی در طول یکدیگر قرار داشته و هر مافوق اختیارات وسیعی نسبت به افراد زیردست خود دارد؛ از جمله اینکه تمامی تصمیمات و دستورات مقام مافوق باید از طرف مأمورین پایین دستی اجرا شود.
ج- کنترل سلسله مراتبی: به منظور تضمین اجرای اصل سلسله مراتب اداری، قانونگذار اختیاراتی را به مقامات مافوق اعطا نموده است تا بتواند نظم اداری لازم را دستگاه متبوع خود برقرار کند. از جمله این اختیارات عبارتند از:
– اختیار صدور دستورات و آموزش‌های لازم به صورت احکام خاص و یا بخشنامه جمعی.
– اختیار ابطال، اصلاح و یا تعلیق اقدامات و تصمیمات غیرقانونی مأمورین مادون.
– اختیار انضباطی مقام مافوق نسبت به مأمورین مادون.
۱-۲- اصول اساسی سیستم متمرکز اداری
این اصول را به شرح ذیل می‌توان نام برد:
– تمام صلاحیت‌ها و اختیارات اداری در همه زمینه‌ها در مرکز متمرکز است.
– امور کشور به طور دقیق به ملی و محلی تقسیم نمی‌شود، زیرا اداره تمام آنها با مرکز است.
– تمام درآمدها و هزینه‌ها در بودجه عمومی کشور متمرکز است.
– سازمان‌های اداری محلی وجود نداشته و کلیه کارمندان واحدها نیز توسط مرکز انتصاب می‌شوند.
– کارمندان از حقوق و مزایای یکسان برخوردارند و اعمال آنها به نام دولت صورت می‌گیرد.
– در صورت پذیرش تفکیک قوا، مقامات در مقابل قوه مقننه (پارلمان) مسؤول هستند.
– تنظیم و تهیه سیاست‌ها و برنامه‌های اداری توسط مقامات اداری مرکز انجام می‌گیرد و مأمورین دولتی سراسر کشور ملزم به اجرای آنها می‌باشند.
۱-۳- مزیت‌ها و ایرادات نظام متمرکز اداری
آثار و نتایج عملی که از تحقق سیستم متمرکز اداری در یک کشور حاصل می‌گردد، سبب گردیده حقوقدانان مزایا و معایبی را برای آن برشمارند.
الف- مزیت‌های سیستم متمرکز اداری: این سیستم موجب تحکیم وحدت و یگانگی ملی در امور عمومی کشور می‌شود. این خصیصه در کشورهایی که هنوز به بلوغ و استحکام سیاسی و ملی نرسیده‌اند، بیشتر جلب توجه می‌کند. همچنین تمرکزگرایی بهترین وسیله برای اداره امور عمومی مهم است؛ برای مثال خدمات مربوط به بهداشت و درمان باید برای همه افراد جامعه به طور یکسان فراهم شود که این امر جز از طریق تمرکز اداری ممکن نیست. و مزیت آخر اینکه تمرکز اداری سبب یکسان‌سازی و متحدالشکل نمودن اداره امور عمومی می‌شود.
ب- ایرادات سیستم متمرکز اداری: برقراری سیستم متمرکز اداری در یک کشور، معایب و ایراداتی نیز به همراه دارد؛ به گونه‌ای که حتی می‌توان ادعا کرد برخی از این ایرادات اجتناب‌ناپذیر بوده و ذاتی این سیستم می‌باشند. از جمله این ایرادات می‌توان موارد زیر را نام برد.
– در سیستم متمرکز اداری کارکنان دولت مجبورند کورکورانه از دستورات واحد مرکزی اطاعت کنند و همین امر آنها را به تدریج مطیع محض نموده و خلاقیت و ابتکار را از آنان سلب می‌نماید.
– سیستم متمرکز موجب رواج کاغذبازی و بوروکراسی اداری می‌شود. این امر ناشی از آن است که مأموران دولتی مستقر در سایر مناطق کشور, ناچارند در هر مورد موافقت واحد مکزی را اخذ نمایند.
– این سیستم موجب توسعه نامتعادل مناطق مختلف کشور می‌شود؛ یعنی برخی از مناطق کشور به تدریج توسعه یافته و برخی دیگر توسعه کمتری می‌یابند.
– در سیستم متمرکز اداری سازمان‌های مرکزی از یک طرف از ویژگی‌ها، خصوصیات و احتیاجات محلی شناخت کافی ندارند و از طرف دیگر به دلیل عدم بصیرت کافی در خصوص امور محلی، نمی‌توانند از منابع و امکانات طبیعی و همچنین نیروهای انسانی منطقه استفاده مطلوب را ببرند.
– سیستم متمرکز اداری ناخودآگاه فاصله بین نظام حکومتی و مردم را افزایش داده و با ایجاد بی‌میلی سیاسی در مردم اسباب دخالت کمتر آنها را در امور سیاسی و اجتماعی فراهم می‌کند.
– سیستم متمرکز موجب افزایش خودمحوری در مقامات مرکزی می‌شود.
به هرحال تمامی این معایب باعث گردید نظام‌های اداری شیوه دیگری از اداره امور عمومی را که در آن بخشی از اختیارات به واحدهای محلی واگذار می‌شود، اتخاذ نمایند.
