بخشنامه تنقیح و تلخیص بخشنامه (۱۱) جدید درآمد و ملحقات آن

نحوه اجرای ماده (۴۷) قانون تأمین اجتماعی موضوع: بازرسی از دفاتر (تنقیح و تلخیص بخشنامه (۱۱) جدید درآمد و ملحقات آن)

(بخشنامه شماره ۴۱۹۵/۹۹/۱۰۰۰ مورخ ۱۵/۵/۱۳۹۹ سازمان تأمین اجتماعی)

معاونت بیمه‌ای

مرکز فنآوری اطلاعات، آمار و محاسبات

اداره کل تأمین اجتماعی استان

مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی

با سلام

در راستای شفاف سازی مقررات سازمانی، رعایت اصل قانون‌مداری، ایجاد وحدت رویه و بهبود مستمر امور در واحدهای اجرایی، با لحاظ چشم‌انداز سازمان در افق برنامه سال ۱۴۰۴ به عنوان سازمانی پایدار، پویا، چابک و سرآمد در پاسخ‌گویی، با فرآیندهای هوشمند ارایه خدمات به‌هنگام و رضایت‌مندی شرکای اجتماعی سازمان، توجه ادارات کل استان، مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی و واحدهای تابعه را به رعایت و اجرای دقیق مفاد این بخشنامه جلب می‌نماید.

فصل اول: قوانین مرتبط و تعاریف

۱- مواد (۲۹، (۲۸)، (۳۰)، (۳۱)، (۳۸)، (۳۹)، (۴۰)، (۴۱) و (۴۷) قانون تأمین اجتماعی و مصوبات شورای عالی تأمین اجتماعی.

۲- قانون کار، قانون تجارت، قانون رفع موانع تولید، قانون مالیات‌های مستقیم و قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور.

۳- کلیه بخشنامه‌ها، دستورهای اداری، دادنامه‌ها و تصویب‌نامه‌های مرتبط.

۴- در این بخشنامه منظور از واژگان «سازمان»، «بازرسی یا رسیدگی» و «مشمول» به ترتیب «سازمان تأمین اجتماعی»، «قانون تأمین اجتماعی»، «بازرسی از دفاتر» و «مشمول کسر حق بیمه» می‌باشد.

فصل دوم: وظایف شعبه، کارفرما و اولویت‌های انجام بازرسی

الف: وظایف شعبه و کارفرما

۱- تعیین کارگاه‌های حایز شرایط:

کارگاه‌های دارای شخصیت حقوقی یا حقیقی که مطابق قوانین و مقررات مکلف به اخذ، تحریر و نگهداری دفاتر می‌باشند، حائز شرایط بازرسی می‌باشند.

تبصره ۱: شعب مجاز به صدور درخواست بازرسی دفاتر مقاطعه کاران در مورد قراردادهایی که حق بیمه آنها مطابق مواد (۳۸) و (۴۱) قانون دریافت و مفاصاحساب صادر می گردد، نمی باشند.

تبصره ۲: شعب مجاز به صدور درخواست بازرسی دفاتر اشخاص حقیقی و حقوق قبل از تاریخ تأسیس آن‌ها نمی‌باشند.

تبصره ۳: بازرسی دفاتر اشخاص حقیقی و حقوقی مانع از انجام بازرسی کارگاهی آنها طبق ضوابط و مقررات مربوطه نمی گردد.

۲- نحوه اخذ مدارک و صدور درخواست و ارسال به مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی:

۱-۲- اخذ فرم شماره ۱ (پیوست یک) و فرم اطلاعات اولیه بازرسی از سیستم و ابلاغ آن به کارفرما.

تذکر ۱: در خصوص اشخاص حقوقی درخواست و انجام بازرسی دفاتر می بایستی از طریق شعبه محل استقرار اقامتگاه قانونی (بر اساس قانون تجارت) صورت گیرد و گزارش بازرسی دفاتر مربوطه نیز به شعبه مذکور ارسال گردد.

در صورتی که کارفرما محل نگهداری دفاتر خود را محلی غیر از اقامتگاه قانونی اعلام نماید، باررسی دفاتر از طریق شعبه محل نگهداری دفاتر انجام می گردد.

تذکر ۲: درخواست بازرسی شرکت های بخش خصوصی با رعایت تصویبنامه ستاد اقتصاد مقاومتی به شماره ۵۰۴۳۲ مورخ ۳۱/۴/۱۳۹۶، صرفاً از آخرین سال مالی با لحاظ موارد استثنای تصویبنامه صادر می گردد. دستگاه های اجرایی، شرکت های دولتی، شهرداری ها، نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی مشمول تصویبنامه مذکور نمی باشند.

تذکر ۳: شرط برخورداری مقاطعه گران از تسهیلات مقرر در ماده (۴۰) قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب مورخ ۱/۲/۱۳۹۴ (موضوع الحاق یک تبصره به ماده (۳۸) قانون تأمین اجتماعی)، ماده (۱۱) قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی مصوب ۱۵/۲/۱۳۹۸ و مصوبات هیأت امنای سازمان تأمین اجتماعی و صندوق‌های تابعه، ارسالِ به هنگام یک نسخه تصویر قرارداد منعقده به سازمان، ارسال لیست و پرداخت حق بیمه کارکنان و انجام بازرسی سالیانه دفاتر می‌باشد.

تعریف سال مالی: در اصول حسابداری و حسابرسی، سال مالی به سال (یا دوره ای) اطلاق می گردد که:

– دفاتر قانونی تحریر، تکمیل و عملیات بستن حساب‌ها صورت گرفته باشد.

– مجمع سالیانه شرکت برگزار و گزارش صورت‌های مالی توسط حسابرس مستقل ارایه شده باشد.

۲-۲- دریافت اطلاعات اولیه مورد نیاز بازرسی و مستندات موضوع فرم شماره ۱ طی نامه رسمی کارفرما (اشخاص حقوقی با امضای مدیرعامل و صاحبان امضای مجاز طبق اساسنامه و یا آخرین آگهی تغییرات و ممهور به مهر شرکت، اشخاص حقیقی با امضای کارفرما و اثر انگشت). لازم به ذکر است در سامانه متمرکز بازرسی دفاتر اطلاعات مورد اشاره، توسط کارفرما از طریق پرتال غیرحضوری، به سازما ارایه می گردد و نیازی به مراجعه حضوری و ارایه نامه از سوی کارفرما نمی باشد.

۳-۲- اخذ فرم شماره ۲ (پیوست دو) و ارسال مدارک و مستندات دریافتی موضوع بند (۲-۳) به مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی.

تذکر: چنانچه کارفرمایان موضوع این بخشنامه، به هر دلیلی از تکمیل و اعاده ضمایم فرم شماره یک (فرم اطلاعات اولیه بازرسی دفاتر) ظرف مهلت تعیین شده در آن استنکاف نمایند و یا دارای دفاتر سفید و نانویس باشند، شعبه مکلف است با ارسال فرم شماره ۲، بازرسی دفاتر را درخوسات نماید و در صورتی که اعلام نمایند در تمام دوره درخواست فاقد دفاتر می باشند، نیازی به ارسال فرم شماره ۲ به مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی نبوده و حسب مورد باید بر مبنای سایر مدارک موجود در پرونده و ضوابط و مقررات از جمله مواد (۴۰) و (۴۱) قانون و برابر مصوبات شورای عالی تأمین اجتماعی، نسبت به محاسبه و مطالبه حق بیمه اقدام گردد.

ب: اولویت‌های انجام بازرسی به ترتیب ذیل خواهد بود:

۱- کارگاه های حائز شرایط صدور مفاصاحساب قرارداد بر اساس بازرسی.

۲- قرارهای صادره از سوی هیأت‌های تشخیص مطالبات.

۳- دستور موردیِ مدیر عامل سازمان، معاونت بیمه ای، اداره کل وصول حق بیمه و محاکم قضایی (دستور مقامات).

۴- اشخاص حقوقی در حال تصفیه، انحلال، ورشکستگی و موضوع ماده (۳۷) قانون.

فصل سوم: اقدامات مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی

الف: ثبت درخواست‌ها در سیستم

۱- مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی پس از دریافت درخواست های سیستمی شعب (شامل اطلاعات تجمیعی فرم شماره ۱، فرم اطلاعات اولیه بازرسی و فرم شماره ۲ موظف است نسبت به ثبت درخواست ها در سیستم خود اقدام نماید.

۱-۱- مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی می بایست درخواست های واصله را با توجه به اولویت بندی تعیین شده در بند (ب) فصل دوم جهت انجام بازرسی دفاتر برنامه ریزی نماید.

۲-۱- صدور حکم انجام بازرسی با تعین سرپرست کار و ناظر پروژه.

۳-۱- مراجعه به محل نگهداری دفاتر قانونی و اسناد مالی کارفرما جهت انجام بازرسی.

۴-۱- در مواردی که امکان بازرسی در محل اعلام شده از سوی کارفرما توسط بازرسان دفاتر وجود نداشته باشد رسیدگی به دفاتر و اسناد در محل مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی یا اداره کل استان بلامانع است.

۲- مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی باید برنامه ریزی نماید و رسیدگی درخواست های با اولویت قسمت «ب» فصل دوم را حداکثر طی مهلت چهارماه و درخواست های دیگر را حداکثر طی یک سال از زمان وصولِ درخواست، انجام و گزارش بازرسی دفاتر مربوطه را به شعب ذیربط ارسال نماید. ضمناً درخواست های با اولویت شماره (۲) و (۳) قسمت «ب» فصل دوم از این قاعده مستثنی بوده و لازم است حسب مفاد درخواست با قید فوریت اقدام گردد.

ب: اقدامات لازم پس از صدور حکم بازرسی

پس از صدور حکم بازرسی، سرپرست کار به اتفاق بازرسان دفاتر باید به محل مراجعه و اقدامات اولیه را به شرح ذیل انجام دهند:

۱- بررسی اولیه دفاتر ابرازی از نظر مرتبط بودن با کارفرمای مورد رسیدگی، سال های مورد درخواست، پلمپ دفاتر ابرازی و تاریخ اخذ آن. بدیهی است مشاهده اشکال در بررسی اولیه مانع از رسیدگی نبوده و ضمن رسیدگی به دفاتر و استخراج هزینه ها وفق مقررات، می بایستی موارد مشاهده شده طی بند گزارش بارسی دفاتر منعکس گردد.

۲- اطباق تراز آزمایشی قبل از بستن حساب ها پس از کنترل جمع با مانده حساب ها در دفتر کل و انطباق جمع گردش حساب‌ها با دفاتر روزنامه سال مورد درخواست. با توجه به این که همواره دفاتر (روزنامه و کل) مبنای رسیدگی می باشد، لذا چنانچه در تمام یا برخی از سالهای مورد درخواست، دفاتر روزنامه و کل ارایه نگردد یا شرح مندرج در دفاتر مذکور گویا نبوده و اسناد مربوطه ارایه نشود، باید حسب مورد اظهارنامه مالیاتی و تراز آزمایشی قبل از بستن حسابت های سال مربوطه اخذ و گزارش عدم امکان رسیدگی صرفاً نسبت به سال های مزبور تهیه گردد و رسیدگی سال هایی که دفاتر آنان موجود است گزارش گردد.

ج: سرفصل های مورد رسیدگی

به دلیل تفاوت در سیستم حسابداری شرکت ها و نیز عدم الزام به رعایت اصول و ضوابط متداول حسابداری در اغلب شرکت های بخش خصوصی، مبالغ پرداختی تحت عناوین متفاوت و گاهی متجانس در سرفصل ها و حساب ها ثبت می گردد:

۱- در سرفصل هایی که ذاتاً اسناد هزینه حقوق و دستمزد و مزایای مشمول کسر حق بیمه در آنها ثبت می گردند می بایستی اسناد مربوط به حقوق و مزایا، یا هزینه های مشمول کسر حق بیمه به تفکیک، با قید شماره و تاریخ سند و تفکیک اقلام مشمول و غیرمشمول با توجه به ماهیت آنها در ستون های مربوطه، در کاربرگ ثبت شود. چنانچه بخشی از اسناد، فاقد حقوق و مزایا و هزینه های مشمول کسر حق بیمه باشد، لازم است به صورت سرجمع (یک قلم) در کاربرگ ثبت و در ستون ملاحظاتِ کاربرگ توضیح داده شود.

۲- در سرفصل هایی که اسناد با ماهیت حقوق و دستمزد در آن ها ثبت نمی گردد نیازی به استخراج هزینه های آن ها نبوده و باید مراتب رسیدگی به سرفصل همراه با نام سرفصل و قدی این که فاقد اقلام مشمول بوده، در گزارش بازرسی دفاتر ذکر گردد.

لیکن چنانچه در این سرفصل ها، اسنادی با ماهیت حقوق و دستمزد و مزایا تحت عناوین دیگری ثبت شده باشد، لازم است در ستون های مربوطه در کاربرگ طبقه بندی شده و مراتب به همراه مستندات، قراین و دلایل مؤید شمول کسر حق بیمه، در بند گزارش انشایی افشا گردد.

نکات حائز اهمیت در هنگام رسیدگی سرفصل ها:

– از شرکت های مقاطعه کاری بازرسی دفاتر به عمل نمی آید مگر در حالات خاصل و مصادیقی که بیان شده است.

– در رسیدگی به کلیه سرفصل ها همواره باید مدارک و مستندات پرداخت هایی که به موجب قرارداد صورت می گیرد از جمله تصویر قراردادها، مفاصا حساب های دریافتی و … اخذ و ضمیمه گزارش گردد.

تبصره ۱: شرح اسناد استخراجی باید دقیقات مطابق با سند رویت شده از سوی بازرس دفاتر بوده و از اعمال هر گونه دخل و تصرف خودداری گردد.

تبصره ۲- در رسیدگی های می بایست از استخراج ارقام و اقلام مشمول بطور مضاعف که ناشی از انتقال و جابجایی و یا اصلاح سرفصل ها می باشد ممانعت به عمل آید.

تبصره ۳: در استخراج اقلام مشمول، ضمن رعایت حداکثر سقف حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه سنواتی در مورد پرداختی به کارکنان در صورت اثبات موضوع برای بازرس دفاتر، می بایست موارد مندرج در فهرست طبقه بندی ریز اقلام مشمول و غیرمشمول (پیوست یازده) رعایت شود.

تبصره ۴: بازرس دفاتر باید جهت جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی، از هر گونه لاک گرفتگی، قلم خوردگی و جابه جایی ارقام خودداری نماید.

تبصره ۵: در صورت عدم همکاری (عدم ارایه اسناد و دفاتر) کارفرمایان در اجرای تصویبنامه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به شماره ۵۰۴۳۲ مورخ ۳۱/۴/۱۳۹۶ مبنی بر امکان رسیدگی شرکت های بخش خصوصی صرفاً در آخرین سال مالی، سازمان مجاز خواهد بود بر اساس اختیارات موضوع ماده (۴۷) قانون تأمین اجتماعی اقدام نماید.

د) نحوه تشخیص حقوق، مزد و مزایا و سایر هزینه‌های مشمول

۱- کلیه وجوه پرداختی به کارکنان به استثنای موارد ذیل مشمول کسر حق بیمه می‌باشد:

۱-۱- بازخرید ایام مرخصی در حدود مقرر در مواد (۶۴)، (۶۶) و (۷۱) قانون کار.

۲-۱- هزینه سفر و فوق العاده مأموریت به شرط ارایه مستندات و مدارک مثبته از قبیل: حکم مأموریت، بلیط رفت و برگشت وسیله نقلیه مورد استفاده، تصاویر گذرنامه و روادید.

۳-۱- کمک هزینه عائله‌مندی (حق اولاد).

۴-۱ حق همسر به کارکنان در مؤسسات مشمول قانون نظام هماهنگ پرداخت و جایگزین آن‌ها.

۵-۱- عیدی طبق قانون کار و سایر قوانین و مقررات. پاداش نهضت سوادآموزی.

۶-۱- پرداخت‌های نقدی یا غیرنقدی مناسبتی (مانند پرداختی بابت زادروز، اعیاد و مناسبت‌ها)

۷-۱- پاداش بهره‌وری و افزایش تولید طبق ضوابط ماده (۴۷) قانون کار

۸-۱- کمک هزینه مسکن و خوار و بار در ایام بیماری.

۹-۱- حق شیر و حق تضمین (کسر صندوق).

۱۰-۱- خسارات اخراج و مزایای پایان کار (حق سنوات).

۱۱-۱- وجوه پرداختی به شاغلین و یا بازنشستگان تحت پوشش سایر صندوق‌های بیمه و بازنشستگی دولتی (در صورت ارایه مستندات و مدارک مثبته).

۲- وجوه و یا مابه‌ازای پرداختی به اشخاص حقوقی و حقیقی که فاقد مفاصاحساب موضوع ماده (۳۸) قانون می‌باشند، بر حسب ماهیت کار و خدمات ارایه شده و با توجه به شرح فهرست طبقه‌بندی ریز اقام مشمول و غیرمشمول (پیوست یازده) این بخشنامه، شناسایی و در کاربرگ مربوطه درج و مشمول گردد.

۳- قراردادهایی که موضوع عملیات آن توسط شخص مجری به تنهایی انجام پذیرفته و دارای تبعیت دستوری و اقتصادی و انجام شخصی کار باشد و مشمول قوانین استخدامی از جمله قانون کار باشد، قرارداد کار محسوب می‌گردد و حق‌الزحمه پرداختی به اشخاص مذکور برابر بند (۵) ماده (۲) قانون تأمین اجتماعی با رعایت سقف دستمزد مشمول می‌باشد.

۴- قراردادهای مقاطعه کاری تک نفره که فاقد مشخصات بند (۳) بوده و موضوع عملیات پیمان منحصراً توسط شخص مقاطعه کار به تنهایی انجام گرفته باشد، با عنایت به دادنامه‌های شماره (۵۸) مورخ ۲۵/۵/۱۳۷۶ و (۱۸۱۵) مورخ ۶/۱۱/۱۳۹۳ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، از شمول ماده (۳۸) قانون تأمین اجتماعی خارج می‌باشند.

تذکر: در صورت وجود ابهام در تشخیص نوع قرارداد موضوع بندهای (۳) و (۴) فوق‌الذکر، اصل و قاعده اولیه بر برقراری رابطه کار بین طرفین (قرارداد کار) است و برای نفی قاعده اصلی و اثبات ادعای خلاف، باید دلایل و مستندات معتبری برای آن وجود داشته باشد و دلیلی قوی‌تر از اصل ارایه گردد.

۵- صورت حساب (فاکتور) کالا و خدمات صادره توسط کلیه واحدهای صنفی، تولیدی و خدماتی دارای شناسنامه و مجوز از مراجع ذی‌صلاح قانونی به شرط این‌که انجام کار توسط بیمه‌شدگان و در محل کارگاه ثابت صورت گرفته باشد لازم است در کاربرگ شماره ۳، ثبت گردد.

تعریف فاکتور: فاکتور یا صورت حساب رسمی سندی تجاری است شامل اطلاعات کالا یا خدمات مورد معامله، ارزش ریالی آن‌ها، تخصیص مالیات بر ارزش افزوده، نحوه فروش (نقدی/ غیرنقدی)، مشخصات هویتی کامل فروشنده و خریدار، نشانی و نوع فعالیت، امضا و مهر صادرکنند، کد اقتصادی که در زمان رسیدگی ضمیمه سند و قابل پی‌گیری و بررسی باشد.

۶- در مواردی که اسناد حسابداری موضوع بند (۵) فوق به رغم شرح سند، فاقد ضمایم باشد مراتب کتباً به کارفرما یا نماینده معرفی شده اعلام و رسید دریافت گردد و چنانچه حداکثر تا پایان زمان انجام بازرسی از ارایه مستندات مربوطه خودداری و یا از دریافت مکاتبات امتناع نماید، اقلام مذکور در کاربرگ شماره ۲ طبقه‌بندی گردد.

تبصره: مدارک و مستنداتی که پس از تکمیل و ثبت گزارش بازرسی دفاتر، از سوی کارفرما ارایه گردد، باید طبق مقررات به مراجع رسیدگی (هیأت‌های تشخیص مطالبات) ارایه گردد.

هـ) نکات حایز اهمیت در زمان رسیدگی به دفاتر قانونی

۱- مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی مکلف است پس از بررسی اطلاعات فاکتور/ صورت‌حساب/ قراردادهای مندرج در جدول بند (۱۰) اطلاعات اولیه بازرسی (پیوست یک) که دارای پرونده مقاطعه‌کاری در شعب تأمین اجتماعی می‌باشند، نسبت به استخراج وجوه مذکور و ثبت آن‌ها به تفکیک در کاربرگ شماره ۳ (پیوست پنج) اقدام نماید.

دانلود متن کامل بخشنامه