ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ و بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ موضوع بازنشستگي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها (رأي شماره ۲۳۱ مورخ ۱۰/۴/۱۳۹۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)
تاریخ دادنامه: ۱۰/۴/۱۳۹۲
شماره دادنامه: ۲۳۱
کلاسه پرونده: ۹۰/۱۳۴۹
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای عباس مظفر
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری موضوع اصلاحیه ماده ۳۶ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی و بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری
گردش کار: آقای عباس مظفر به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با موضوع اصلاحیه ماده ۳۶ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی و بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته توضیح داده است که:
«نظر به این که به موجب بند «ب» ماده ۲۰ قانون برنامه پنجم توسعه مصوب ۱۵/۱۰/۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، تغییر مقررات استخدامی دانشگاه که از جمله آن تغییر شرایط بازنشستگی نیز می‌باشد موکول به تصویب هیأت امنای هر دانشگاه حسب مورد و تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یا وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را کرده است و برای شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزیر ذی‌ربط حسب مورد اختیار خاصی برای اقدام مباشرتی و ابتدایی در تغییر شرایط بازنشستگی مقرر نکرده است، لذا اقدام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در تصویب و ابلاغ مصوبه موضوع بخشنامه ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ و بخشنامه ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ خارج از اختیارات مرجع تصویب است. لذا بدواً تقاضای صدور دستور موقت توقیف عملیات اجرایی آن و نهایتاً اتخاذ تصمیم شایسته و ابطال بخشنامه مذکور را به علت عدم رعایت مفاد قانونی را دارم.»
متعاقباً شاکی به موجب لایحه‌ای که به شم-اره ۵۸۰۱۷۵۲ – ۱۸/۱۲/۱۳۹۰ ثبت دفتر اندیکاتور هیأت عمومی دیوان عدالت اداری شده است خواسته خود را منجزاً به شرح زیر اعلام کرده است:
به استحضار می‌رساند خواسته اینجانب ابطال «اصلاحیه ماده ۳۶ (فصل هشتم بازنشستگی و وظیفه) آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی مشتمل بر ۳ ماده و تبصره‌های ذیل هر یک از مواد مذکور که به موجب بخشنامه (دستورالعمل شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ معاون وزیر و رئیس مرکز هیأتهای امنا و هیأتهای ممیزه برای اجرا ابلاغ شده است و همچنین تبصره ۴ الحاقی به اصلاحیه ماده ۳۶ فوق‌الذکر که طی بخشنامه (دستورالعمل) ۱۹۸۸۴۸/۵ – ۵/۱۰/۱۳۹۰ مقام فوق‌الذکر جهت اجرا ابلاغ گردیده است، می‌باشد.
توضیحاً این که علاوه بر ادله مطرح شده در دادخواست و نامه عده‌ای از ذی‌نفعان خطاب به معاون فنی و حسابرسی امور عمومی و اجتماعی دیوان محاسبات کشور به تاریخ ۲/۱۲/۱۳۹۰ یادآوری این نکته نیز ضروری به نظر می‌رسد که تفویض اختیار از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرد یا افراد دیگر برای تغییر در مفاد قانون یا آیین‌نامه فاقد وجاهت قانونی می‌باشد.
ضمناً به استناد ماده ۲۰ قانون دیوان عدالت اداری تقاضای تسری رأی هیأت عمومی مبنی بر ابطال بخشنامه‌های (دستورالعملهای) مذکور به تاریخ صدور موارد شکایت را دارم.
متن بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به قرار زیر است:
«ماده۱- دانشگاه یا مؤسسه مکلف است اعضای هیأت علمی خود را با توجه به مرتبه علمی آنان به شرح ذیل بدون نیاز به وصول درخواست ذی‌نفع، بازنشسته نماید.
۱-۱- مربی آموزشیار: ۶۵ سال سن یا ۳۰ سال سابقه خدمت
۱-۲- مربی: ۶۵ سال سن یا ۳۰ سال سابقه خدمت
۱-۳- استادیار: ۶۵ سال سن یا ۳۰ سال سابقه خدمت
۱-۴- دانشیار: ۶۷ سال سن
۱-۵- استاد: ۷۰ سال سن
تبصره ۱- سابقه خدمت آن دسته از استاد یارانی که در ۴ سال آخر منتهی به ۳۰ سال خدمت، موفق به کسب حداقل ۸۰ درصد امتیازات ارتقا به مرتبه دانشیاری و کسب حداقل ۷۵ درصد امتیازات لازم از بندها و مواد تعیین‌کننده و یا حداقل ۸۵ درصد امتیازات ارتقا به مرتبه دانشیاری و کسب حداقل ۸۰ درصد امتیازات لازم از بندها و مواد تعیین‌کننده از آیین‌نامه ارتقا مرتبه می‌شوند، به ترتیب تا ۳۲ و ۳۳ سال و با رعایت سقف سنی ۶۵ سال قابل افزایش است.
تبصره ۲- سن بازنشستگی آن دسته از دانشیارانی که در ۵ سال قبل از سن ۶۷ سالگی موفق به کسب ۷۵ درصد امتیازات ارتقا به مرتبه استادی می‌شوند، به ۷۰ سالگی قابل افزایش است.
تبصره ۳- سن بازنشستگی آن دسته از اعضای هیأت علمی که موفق به کسب عنوان «عضو هیأت علمی نمونه کشوری» شده‌اند، با درخواست عضو ذی‌نفع تا ۳ سال قابل افزایش است.
ماده ۲- دانشگاه یا مؤسسه می‌تواند اعضای هیأت علمی خود را که بر اساس شرایط مندرج در این دستورالعمل با داشتن حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت همچنان واجد شرایط ادامه خدمت هستند، در صورت تقاضای عضو ذی‌نفع، بازنشسته نماید.
ماده ۳- دانشگاه یا مؤسسه می‌تواند در صورت نیاز به خدمات عضو هیأت علمی با مرتبه دانشیاری و استادی واجد شرایط بازنشستگی، مشروط به درخواست مکتوب عضو هیأت علمی، موافقت رئیس دانشگاه یا مؤسسه و تصویب هیأت امنا، موعد بازنشستگی وی را حداکثر تا سقف مدت ۳ سال با اخذ موافقت سالانه هیأت امنا به تعویق اندازد.
بدیهی است رئیس دانشگاه یا مؤسسه مکلف است به صورت سالانه گزارش توجیهی لازم را جهت استفاده از شرایط مذکور به هیأت امنا تقدیم و مصوبه لازم را اخذ نماید.
تبصره- دانشگاه یا مؤسسه می‌تواند بنا به درخواست رئیس دانشگاه یا مؤسسه منضم به ارائه تقاضای مکتوب عضو هیأت علمی با مرتبه استادی و موافقت وزیر علوم، تحقیقات و فناوری علاوه بر مدت تمدید مذکور در این ماده حداکثر تا سقف ۳ سال دیگر به صورت سالانه اقدام نماید.
این دستورالعمل در «۳» ماده و «۴» تبصره با رعایت مفاد بند «ب» ماده «۲۰» قانون برنامه پنجم توسعه و در راستای اختیار تفویضی مصرح در جلسه شماره ۶۹۳ – ۲۸/۴/۱۳۹۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصویب و از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجراست.»
متن بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به قرار زیر است:
«با احترام، حسب دستور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و پیرو بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ در خصوص اصلاح ماده «۳۶» (فصل هشتم بازنشستگی و وظیفه) آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی، بدین وسیله تبصره الحاقی به ماده «۱» بخشنامه مذکور (تحت عنوان تبصره «۴») به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می‌شود.
تبصره۴- دانشگاه یا مؤسسه می‌تواند در موارد خاص و در صورت نیاز به خدمات عضو هیأت علمی با مرتبه مربی و استادیاری واجد شرایط بازنشستگی، که در امور آموزشی یا پژوهشی برجسته و شاخص هستند، با رعایت سن حداکثر ۶۵ سال با پیشنهاد رئیس دانشگاه یا مؤسسه، تصویب هیأت امنای ذی‌ربط و تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوی به صورت سالانه و حداکثر تا سقف ۵ سال بازنشستگی وی را به تعویق اندازد.»
در پاسخ به شکایت مذکور، معاون وزیر و رئیس مرکز هیأتهای امنا و هیأتهای ممیزه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره ۱۷۴۱۰۸/۱۵- ۲۸/۸/۱۳۹۱ توضیح داده است که:
«با احترام، بازگشت به نامه شماره ۹۱/پژوهشی/۱۶- ۳۱/۵/۱۳۹۱ در خصوص ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ موضوع اصلاحیه ماده «۳۶» آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی ضمن اعلام دریافت نامه یاد شده در تاریخ ۱۵/۸/۱۳۹۱، به استحضار می‌رساند:
۱- بر اساس مباحث مطرح شده در جلسه ۲۲۷- ۲۸/۴/۱۳۹۰ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی (بنا به تفویض جلسه ۶۹۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی) ماده واحده «تفویض اختیار بررسی ضوابط بازنشستگی اساتید دانشگاهها و مؤسسات و مراکز آموزش عالی به وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» به شرح ذیل به تصویب رسید:
ماده واحده- بر اساس راهکار موضوع بند «ب» ماده «۲۰» قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و به منظور ایجاد وحدت رویه در خصوص ضوابط بازنشستگی اساتید دانشگاهها و مؤسسات و مراکز آموزش عالی، بررسی و تصمیم‌گیری در خصوص این ضوابط در اختیار وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته تا پس از مشورت با هیأت امنای مرکزی وزارتین علوم و بهداشت، ضوابط مذکور به دانشگاهها و مؤسسات و مراکز آموزش عالی، جهت اجرا ابلاغ شود.
۲- همچنین به استناد تبصره «۲» ماده واحده یاد شده تدوین و تنظیم هر گونه آیین‌نامه توسط دانشگاهها و مؤسسات و مراکز آموزش عالی، خارج از وحدت رویه ابلاغی از سوی وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ممنوع گردید.
۳- در راستای اجرایی کردن مفاد ماده واحده یاد شده، ضوابط بازنشستگی اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از سوی این مرکز با همکاری سایر مراجع ذی‌صلاح در حوزه وزارت متبوع تهیه و پس از تأیید مقام عالی وزارت طی بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ برای اجرا ابلاغ شد.
۴- با عنایت به درخواست مکرر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری مبنی بر بهره‌مندی بیشتر از خدمات اعضای هیأت علمی در مرتبه مربی و استادیار، بر اساس مفاد بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ مقرر شد، در موارد خاص و در صورت نیاز مؤسسات مذکور به خدمات اعضای هیأت علمی با مرتبه مربی و استادیاری واجد شرایط بازنشستگی که در امور آموزشی یا پژوهشی برجسته و شاخص هستند، بازنشستگی آنان با رعایت سن حداکثر ۶۵ سال با پیشنهاد رئیس مؤسسه، تصویب هیأت امنای ذی‌ربط، تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به صورت سالانه و حداکثر تا سقف ۵ سال، به تعویق افتد.
مزید استحضار آن که، به استناد مفاد بند «ب» ماده «۲۰» قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، دانشگاهها، مراکز و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی بدون الزام به رعایت قوانین و مقررات عمومی حاکم بر دستگاههای دولتی به ویژه قانون محاسبات عمومی، قانون مدیریت خدمات کشوری، قانون برگزاری مناقصات و اصلاحات و الحاقات بعدی آنها و فقط در چارچوب مصوبات و آیین‌نامه‌های مالی و اداری، استخدامی، تشکیلاتی مصوب هیأت امنا که به تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری می‌رسد، عمل می‌نمایند که بر این اساس نیز موضوع یاد شده در قالب ماده «۹۶» آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی درج و طی بخشنامه شماره ۲۷۳۲۹۸/۱۵- ۲۷/۱۲/۱۳۹۰ به منظور طرح و تصویب در هیأتهای امنای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری ابلاغ شده است.»
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ یاد شده با حضور رؤسا، مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث و بررسی، با اکثریت آراء به شرح آینده به صدور رأی مبادرت می کند.
رأی هیأت عمومی
مقنن در بند (ب) ماده ۲۰ قانون برنامه پنج ساله پنجم جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۸۹ مقرر کرده است دانشگاهها، مراکز و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی و فرهنگستانهایی که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع قانونی ذی‌ربط هستند، بدون الزام به رعایت قوانین و مقررات عمومی حاکم بر دستگاههای دولتی بویژه قانون محاسبات عمومی، قانون مدیریت خدمات کشوری، قانون برگزاری مناقصات و اصلاحات و الحاقات بعدی آنها و فقط در چهارچوب مصوبات و آیین‌نامه‌های مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، تشکیلاتی مصوب هیأت امنا عمل کنند و در تبصره یک بند مذکور، هر گونه اصلاح ساختار و مقررات مالی – اداری – معاملاتی، استخدامی و تشکیلاتی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی و همچنین فرهنگستانهای تخصصی مشمول این بند قانونی شده است. نظر به این که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ و بدون اخذ مصوبه هیأت امنا مصرح در بند ب ماده ۲۰ قانون یاد شده، ماده ۳۶ آیین‌نامه استخدامی اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی را اصلاح کرده است و صدور بخشنامه مذکور خلاف ترتیب مقرر در قانون صدرالذکر و خارج از اختیارات وزارتخانه مرقوم است، بنابراین بخشنامه شماره ۱۰۰۱۲۹/۱۵ – ۱۵/۶/۱۳۹۰ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و بخشنامه شماره ۱۹۸۸۴۸/۱۵- ۵/۱۰/۱۳۹۰ که متضمن الحاق تبصره‌ای به عنوان تبصره ۴ به بخشنامه ۱۰۰۱۲۹/۱۵- ۱۵/۶/۱۳۹۰ می‌باشد، به استناد بند ۱ ماده ۱۹ و مواد ۲۰ و ۴۲ قانون دیوان عدالت اداری از تاریخ صدور بخشنامه مورد اعتراض ابطال می‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری- محمدجعفر منتظری