قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (مصوب ۱۳۷۸,۰۷,۱۸ با اصلاحات و الحاقات بعدی)
قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
باب اول- کلیات
فصل اول- تشکیل و افتتاح مجلس
مبحث اول- تشکیل و افتتاح مجلس
اول- تشکیل مجلس
ماده ۱- محل دایمی مجلس شورای اسلامی ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیات رییسه و رای موافق دو سوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.
تبصره ۱- در مواقع اضطرار که تشخیص آن به عهده هیات رییسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محلهای موضوع این ماده ممکن نشود،از طرف هیات رییسه، محل دیگری تعیین می شود و به اطلاع نمایندگان می رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رای اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.
تبصره ۲- رای گیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هر کدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام می شود.
دوم- افتتاح مجلس
ماده ۲- نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (۶۵) قانون اساسی با حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان رسمیت می یابد.
در آغاز جلسه آیات (۳۵) تا (۴۲) سوره شوری تلاوت می شود.
پس از قرایت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.
سوم- تشریفات سوگند
ماده ۳- نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (۶۷) قانون اساسی سوگند یاد می کنند. متن سوگندنامه توسط رییس قرایت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگند نامه را امضاء میکنند.
نمایندگان اقلیت های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
چهارم- جایگاه ها
ماده ۴- جایگاه نمایندگان، پس از ارایه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین می شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه کشی هر شش ماه تجدید می شود. نمایندگانی که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‌اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت.
در دو ردیف اول رییس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیات وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ وجه مجاز به نشستن در صندلی نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی باشند.
ماده ۵- خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین انتظامات مجلس در محل های مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بی نظمی خودداری کنند.
در غیراین صورت با دستور رییس جلسه، صحن را ترک می نمایند. در صورتی که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفری بشود فرد خاطی با رعایت مقررات توسط مامورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.
تبصره ۱- هر یک از نمایندگان می تواند در هر جلسه برای حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت برای آنان می باشد.
تبصره ۲- معاونت اجرایی مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیات رییسه، برای خبرنگاران جراید داخلی که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران خارجی با معرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیرقابل انتقال صادر می نماید.
پنجم- انتظام مجلس
ماده ۶- حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس بعهده رییس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رییس است. هیچ مقام و قوه‌ای بدون اجازه رییس، حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده ۷- حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می‌شوند مطلقاً ممنوع است.
ماده ۸- رییس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و می توانند مشاوران خود را نیز‌همراه داشته باشند و رییس قوه قضاییه برای شرکت در مراسم تحلیف رییس جمهور در مجلس شرکت می کند و همچنین اعضای شورای نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه ای با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شورای نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.
تبصره ۱– سایر مسؤولین دستگاه های اجرایی و قضایی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیات رییسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده اند می توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.
تبصره ۲- رییس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امور مجلس دیگر دستگاه ها و نهاد ها با اجازه هیات رییسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آن ها باشد شرکت نمایند.
ماده ۹- رؤسای جمهور، نخست وزیران، رؤسای مجلس و مقامات عالی رتبه کشور های دیگر که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی ایران به ایران می آیند و بنا به صلاحدید همتای آنان و تصویب هیات رییسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنی به مصلحت باشد می توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانی نمایند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
مبحث دوم- تشکیلات قانونگذاری مجلس
اول- هیات های رییسه مجلس
الف- هیات رییسه سنی
ماده ۱۰- مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رییس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رییس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین می شوند و در جایگاه هیات رییسه قرار می گیرند. درصورت تساوی سن، هیات رییسه سنی با قید قرعه از بین مسن ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. اعلام هیات رییسه سنی با معاونت قوانین مجلس است.
ماده ۱۱- وظایف هیات رییسه سنی عبارت است از:
۱- اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیات رییسه
۲- انجام مراسم تحلیف
۳- قرعه کشی برای تعیین اعضای شعب
۴- توزیع اعتبارنامه ها بین شعب
۵- برگزاری انتخابات هیات رییسه
۶- تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیات رییسه
ج- هیات رییسه
ماده ۱۲- هیات رییسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیات رییسه می نماید. اعضای هیات رییسه برای مدت یک سال انتخاب می شوند. انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیات رییسه می باشد و در صورتی که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می شود. مسؤولیت هیات رییسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می شود.
تبصره ۱- نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیات رییسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیات رییسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیات رییسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیات رییسه در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تبصره ۲- چنانچه اعتبارنامه نماینده ای که برای هیات رییسه انتخاب شده است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین وی مجدد رای گیری به عمل می آید.
تبصره ۳- پس از تشکیل هیات رییسه، گزارش شعب پانزده گانه در مجلس قرایت و تصویب اعتبارنامه ها اعلام می شود.
ماده ۱۳ – هیات رییسه مرکب از رییس، دو نایب رییس، شش دبیر و سه ناظر می باشد.
ماده ۱۴- انتخاب رییس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان است و انتخاب نواب رییس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود.
در صورتی که در انتخاب رییس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود.
تبصره ۱- چنانچه آراء برای رییس، نواب رییس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند.
تبصره ۲- در صورتی به فرد غایب در جلسه میتوان رای داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیات رییسه، کتباً نامزدی خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
ماده ۱۵- قبل از اخذ رای برای هیات رییسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیات رییسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد.
ماده ۱۶- اعضاء هیات رییسه، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرایت متن زیر سوگند یاد می کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن می باشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که حداکثر توان خود را برای اجراء آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکار گیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین نامه اجتناب نمایم.»
ماده ۱۷- نواب رییس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رییس اول و نایب رییس دوم و درصورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب می شوند و در غیاب رییس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره- رییس مجلس میتواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رییس بگذارد.
ماده ۱۸- اگر رییس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رییس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می سازند و متن استعفاء نامه را قرایت یا فوت را اعلام می دارند.
درمورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رییس جلسه را تشکیل می دهد و رییس جدید طبق آیین نامه داخلی مجلس انتخاب می شود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرایت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رییس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رییس جدید در جلسه بعد به عمل می آید، حداکثر توضیحات رییس سی دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ده دقیقه است.
تبصره ۱- در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیات رییسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
تبصره ۲- انتخاب رییس و هریک از اعضای هیات رییسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.
ماده ۱۹- هیچیک از اعضاء هیات رییسه مجلس نمی تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی که هر یک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیات رییسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمی توانند به عنوان رییس یا سخنگوی کمیسیون های مجلس انتخاب گردند و درصورتی که رییس یا سخنگوی کمیسیون ها به عضویت هیات رییسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته می شوند.
ماده ۲۰- وظایف و اختیارات رییس مجلس عبارتند از :
۱- اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آیین نامه.
۲- اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
۳- امضای کلیه احکام استخدامی براساس آیین نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.
۴- امضای کلیه نامه های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس.
۵- حضور در نهاد های قانونی که رییس مجلس عضو آن ها است.
۶- ارایه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیات رییسه در رابطه با مسایل مختلف مربوط به مجلس و واحد های تابعه آن هر سه ماه یکبار به نمایندگان.
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات.
ماده ۲۱- وظایف دبیران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آن ها.
۲- قرایت طرح ها و لوایح، پیشنهاد ها، نوشته ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظیم پیشنهاد های واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
۴- تعیین نمایندگانی که در جلسه برای نطق، وقت می خواهند به قید قرعه
ماده ۲۲- وظایف و اختیارات هیات رییسه عبارتند از
۱- نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
۲- تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.
۳- تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین نامه.
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش ها و چاپ و توزیع آن ها.
۶- تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.
۷- مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت های قانونی مذکور در این آیین نامه.
۸- تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهار نظر در مجلس.
۹- اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.
۱۰- بررسی و حل و فصل مسایل و مشکلات کمیسیون ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آیین نامه.
۱۱- حفظ شان و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.
۱۲- تصویب ساز و کار لازم جهت بهبود روش های نظارتی و ساماندهی امور ناظرین منتخب مجلس و کمیسیون ها در مجامع و شورا ها و دریافت گزارش آنان.
تبصره- جلسات هیات رییسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رییس یا یکی از نواب رییس جزء آنان باشد رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رای اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
د- مسؤولیت مشترک هیات رییسه در برابر مجلس
ماده ۲۳- رییس مجلس و سایر اعضای هیات رییسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.
ماده ۲۴- هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای وظایف رییس یا سایر اعضای هیات رییسه معترض باشند، می توانند طی تقاضای کتبی با امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس، تشکیل هیات رسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیون های تخصصی و اعضاء کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند.
کمیسیون آیین نامه داخلی مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیات رسیدگی به اعتراضات، اقدام نماید. هیات اخیر مکلف است ظرف ده روز باحضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. در صورتی که اکثریت اعضاء هیات رای بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وی در هیات رییسه تعلیق می گردد. گزارش هیات در این باره در جلسه غیر علنی مورد بررسی قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس بدون بحث به رای گیری گذاشته می شود. در صورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود مستعفی شناخته می شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره ۱– هیات رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیات رییسه ای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیات رییسه کمیسیون ها، انتخاب می نمایند. جلسات هیات باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت می یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رای اکثریت مطلق حاضرین می باشد.
تبصره ۲- نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیات رییسه مجلس، حق رای در جلسه هیات رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳- رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان می توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیات رییسه نظارت و پیگیری نمایند.
تبصره۴ـ نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رییس کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و نیز رییس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رای مجلس انتخاب می شوند ولی در این آیین نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
تبصره۵- چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هر یک از نمایندگان منتخب مجلس در هیات ها، مجامع و شورا های غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می شود.
دوم- شعب و کمیسیون ها
الف- شعب
ماده ۲۵- پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده می شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می شوند.
هر شعبه دارای یک رییس، دو نایب رییس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رای مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل‌اعضاء شعبه، انتخاب می شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به‌وسیله سخنگو به اطلاع مجلس می رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دو سوم اعضاء می باشد و تصمیمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۲۶- هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آن ها عبارتند از:
۱- رسیدگی به اعتبارنامه ها.
۲- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.
۳- تعیین اعضای کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس.
۴- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزد های عضویت در کمیسیون های تخصصی مجلس.
ماده ۲۷- هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تاخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیات رییسه مجلس نمایند.
۱- رسیدگی به اعتبار نمایندگان
ماده ۲۸- اعتبارنامه ها به همراه ضمایم آن به موجب جدول حوزه های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که بر اساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیات رییسه سنی تنظیم شده است، به ترتیب به شعب پانزده گانه جهت رسیدگی ارجاع می شود. هیات رییسه موظف است فهرست اعتبارنامه های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبارنامه ای معترض باشد، ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضاء و به انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی ربط تقدیم کند.
تبصره ۱- شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را احراز کند.
تبصره ۲- گزارش هر شعبه توسط سخنگو در مجلس قرایت می شود و در صورت عدم امکان، به ترتیب رییس و یا یکی از نواب رییس یا دبیران وظیفه او را انجام می دهد.
ماده ۲۹- شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه روز کاری گزارش تایید آن دسته از اعتبارنامه های واصله را که معترض ندارند، به صورت یکجا به هیات رییسه ارسال کند تا برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
اعتبارنامه هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری توسط شعبه رسیدگی می شود. در صورتی که نظر شعبه تایید اعتبارنامه باشد، گزارش تایید آن برای تصمیم گیری به مجلس ارایه می شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیات رییسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارایه گزارش، برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
تبصره- شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی اعتبارنامه از معترض یا معترضان جهت توضیح اعتراض و از نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض قرار گرفته جهت دفاع دعوت به عمل آورد. عدم حضور هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست. معترض یا معترضان در صورت عدم حضور غیرموجه در شعبه، در جلسه علنی حق اعتراض ندارند. موجه بودن عدم حضور باید به تایید هیات رییسه مجلس برسد. اگر عدم حضور، موجه بود فقط یک بار دیگر جلسه شعبه ظرف مدت پنج روز مجدداً تشکیل می شود و نظر خود را اعلام می کند.
ماده ۳۰- هیچ شعبه ای نمی تواند تقدیم گزارش خود را بیش از پنج روز کاری از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. در صورتی که تاخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رییس و در غیاب او نایب رییس شعبه مکلف است هیات رییسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیات رییسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به شعبه بعد ارجاع می نماید که ظرف پنج روز کاری پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
ماده۳۱- کمیسیون تحقیق حداکثر ظرف مدت پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می کند.
تبصره ۱- در صورتیکه تعداد معترضان بیش از سه نفر باشد، می توانند سه نفر را به صورت مکتوب معرفی کنند تا در شعبه و کمیسیون تحقیق جهت ارایه توضیحات لازم حضور یابند.
تبصره ۲- کمیسیون تحقیق موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی به اعتبارنامه از معترض یا معترضان و نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است دعوت به عمل آورد.
ماده ۳۲- چنانچه کمیسیون تحقیق، اعتبارنامه رد شده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تایید اعتبارنامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار می گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد گزارش آن حداکثر به مدت پانزده دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارایه می شود. نماینده ای که اعتبارنامه اش توسط کمیسیون رد شده است حداکثر به مدت سی دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند، ضمن اینکه می تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند، سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رای گذاشته می شود، چنانچه رد اعتبارنامه به تصویب مجلس نرسد، رییس جلسه تصویب آن را اعلام می کند.
تبصره- در صورتی که کمیسیون تحقیق ظرف مدت پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکند، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است یا پانزده نفر از نمایندگان می توانند طرح اعتبارنامه را در صحن مجلس از هیات رییسه درخواست کنند و هیات رییسه موظف است در اولین فرصت گزارش شعبه را در دستور کار مجلس قرار دهد تا مطابق این ماده مورد رسیدگی قرار گیرد. به جای نظر کمیسیون، نظر شعبه به مدت پانزده دقیقه مطرح می شود.
ماده ۳۳- چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیات رییسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه‌حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رای‌گیری میشود.
تبصره- در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلایل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می توانند بااطلاع قبلی هیات رییسه، دلایل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرایت گردد.
ماده ۳۴- در هر مرحله، رای گیری برای اعتبارنامه مورد اعتراض، مخفی و با ورقه مخصوص انجام می شود.
ماده ۳۵- نماینده ای که به اعتبارنامه اش اعتراض شده مانند سایر نمایندگان، از کلیه حقوق اعم از اعلام رای و نامزد شدن برای عضویت در هیات رییسه و سایر انتخابات برخوردار است، لیکن در زمان بررسی اعتبارنامه خود در شعبه، کمیسیون تحقیق و مجلس حق رای ندارد.
۲- تعیین اعضای کیسیون ها
ماده ۳۶- هر یک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرم های امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیات رییسه مجلس تحویل می دهد.
تبصره ۱- فرم امتیازبندی و دستورالعمل اجرایی این ماده، بر اساس شاخص های: تحصیلات، سوابق اجرایی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون، ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیات رییسه مجلس تهیه می شود و به تصویب جلسه مشترک هیات رییسه و کمیسیون آیین نامه داخلی می رسد.
تبصره ۲- به منظور آشنایی نمایندگان با سوابق یکدیگر، معاونت قوانین موظف است همزمان با شروع فعالیت شعب، اسامی نمایندگان را به همراه تحصیلات، سوابق اجرایی و سابقه عضویت در کمیسیون ها (در صورت برخورداری از سابقه نمایندگی) تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۳۷- هیات رییسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می کند. نمایندگان معترض می توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیات رییسه تقدیم کنند تا هیاتی مشترک، متشکل از هیات رییسه مجلس و رؤسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اتمام این مراحل هیات رییسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون های تخصصی بر مبنای امتیازت هر فرد، اقدام می کند.
تبصره ۱- پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون های تخصصی، در صورتی که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد،می تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را مکتوب به هیات رییسه مجلس تقدیم کند تا هیات مشترک فوق الذکر با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض های واصله نسبت به تعیین نهایی اعضای کمیسیون های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، اقدام کند.
تبصره ۲- بین افرادی که رای مساوی آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون می شود قرعه کشی انجام می گیرد.
تبصره ۳– امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می شوند.
تبصره ۴- نمایندگانی که درهیچ یک از اولویت های خود انتخاب نشده اند موظفند از دیگر کمیسیون های تکمیل نشده در اولویت دیگر تعیین نمایند.
ب- کمیسیون‌ها
ماده ۳۸- مجلس دارای کمیسیون های تخصصی و کمیسیون های خاص با محدوده وظایف مشخص به شرح مذکور در آیین نامه داخلی مجلس می باشد.تعداد اعضای کمیسیون های تخصصی، حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون های خاص طبق مواد (۳۹) تا (۴۴) آیین نامه داخلی تعیین می شود.
تبصره ۱- در دوره یازدهم، هیات مشترک رؤسای شعب و هیات رییسه مجلس می تواند حداقل اعضای کمیسیون قضایی و حقوقی را تعیین کند.
تبصره ۲- تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیون ها با رعایت کلیت آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیات رییسه مجلس یا هر یک از کمیسیون ها و یا حداقل پنجاه نفر از نمایندگان پیشنهاد می شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیات رییسه مجلس، اعضای کمیسیون آیین نامه داخلی و رؤسای کمیسیون های تخصصی اجراء می شود. جلسه مشترک فوق الذکر به ریاست رییس یا یکی از نواب رییس مجلس و با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسمیت می یابد و مصوبات آن با رای حداقل دو سوم اعضاء حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
۱- کمیسیون خاص
۱-۱ کمیسیون مشترک
ماده ۳۹- در مورد طرح ها و لوایحی که به تشخیص هیات رییسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسی داشته باشند، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد. تعداد اعضاء کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیات رییسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی ربط می باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیات رییسه و ارایه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون ها اقدام می نماید.
۲-۱ کمیسیون ویژه
ماده ۴۰- در مسایل مهم و استثنایی که برای کشور پیش می‌آید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژه ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت پیدا می‌کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل میشود. اعضای کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیما در جلسه علنی توسط نمایندگان با رای مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد. هیات رییسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد.
تبصره- هیات رییسه مجلس می تواند طرح ها و لوایحی را که در حوزه مسایل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.
۳-۱ کمیسیون تلفیق
ماده ۴۱- به منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون های تخصصی مجلس شورای‌اسلامی، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضای ذیل تشکیل می‌گردد:
۱- از کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات نه نفر
۲- از هر کمیسیون تخصصی دیگر سه نفر
اعضای مذکور در بند های فوق توسط کمیسیون های مربوطه انتخاب و به هیات رییسه مجلس معرفی می‌شوند. ماموریت این کمیسیون تا تصویب نهایی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می‌یابد.
تبصره ۱- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.
تبصره ۲- پیشنهادات مربوط به حوزه های انتخابیه اعضای کمیسیون تلفیق جهت ایجاد ردیف جدید یا افزایش اعتبارات یا تغییر عنوان طرح ها در کمیسیون تلفیق بودجه ممنوع است. در صورتی که معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور در حین رسیدگی به لایحه بودجه به صورت کتبی و رسمی اشتباه یا از قلم افتادگی موارد مربوط به حوزه های انتخابیه را تایید کند، موضوع با دو سوم رای کمیسیون تلفیق قابل تصویب است.
۴-۱ کمیسیون تحقیق
ماده ۴۲- به منظور بررسی اعتبارنامه هایی که توسط شعب مورد تایید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیات رییسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسایل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیات رییسه گزارش تا در جلسه علنی قرایت گردد.
۵-۱ کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس
ماده ۴۳- هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین نامه، طرح های مربوط به اصلاح آیین نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می نماید تا مطابق آیین نامه مورد بررسی قرار گیرد.
۶-۱ کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی
ماده ۴۴- به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضاییه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (۹۰)، کمیسیونی به نام اصل نودم (۹۰) قانون اساسی تشکیل می گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضاء این کمیسیون به شرح ذیل است:
۱- از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه.
۲- هشت (۸) نفر از نمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیات رییسه به عنوان اعضاء ثابت انتخاب می شوند.
تبصره ۱- رییس کمیسیون با پیشنهاد هیات رییسه مجلس از بین اعضاء ثابت کمیسیون و با رای مجلس برای مدت یک سال انتخاب می گردد.
تبصره ۲– اعضاء ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون های تخصصی مجلس باشند.
۲-کمیسیون های تخصصی
ماده ۴۵- هریک از کمیسیون های تخصصی مجلس که مطابق این آیین نامه تشکیل می‌گردند در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی به شرح زیر می‌باشند:
۱- بررسی طرح ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.
۲-بررسی و تصویب آزمایشی طرح ها و لوایح و همچنین تصویب دایمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت که طبق‌اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی به آن ها محول می‌گردد.
۳- رسیدگی به درخواست های تحقیق و تفحص
۴-رسیدگی به سؤال نمایندگان از رییس جمهور و وزیران
۵- بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.
۶- کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش های عملکردی و نظارتی از اجراء قوانین مربوط به دستگاه های ذی ربط.
۷- تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرایی دستگاه ها و نحوه اجراء قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارایه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرایت.
تبصره ۱- کمیسیون ها راساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان می توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسؤولین ذی ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیات رییسه ارایه نمایند در صورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آن ها می توانند در تهیه گزارش با کمیسیون، مشارکت نمایند هیات رییسه می تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد.
در این صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هر کدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می نمایند. هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهاد هایی برای تصویب به مجلس ارایه نماید با رعایت مفاد آیین نامه داخلی در دستور حداکثر دو هفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آیین نامه داخلی رسیدگی می شود نمایندگان می توانند پیشنهاد های خود را تا (۴۸) ساعت پس از پایان قرایت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهایی خود را به مجلس ارایه می دهد.در صورتی که کمیسیون در گزارش خود، در مورد ناکارآمدی مسؤول ذی ربط دلایلی ارایه نماید مراتب توسط هیات رییسه به بالاترین مقام مسؤول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام می گردد.
تبصره ۲- پاسخ دولت راجع به گزارش های کمیسیون های تخصصی در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرایت خواهد شد. پس از آن حسب‌درخواست کمیسیون های تخصصی، موضوع گزارش های یاد شده جهت بررسی به کمیسیون اصل نودم (۹۰) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسی خود‌را به مجلس ارایه خواهد کرد.
تبصره ۳- کمیسیون های تخصصی مجلس میتوانند به تعداد کافی مشاور ذی صلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوارگذشته که در مسایل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیات رییسه به خدمت بگیرند.
۱-۲ کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری
ماده ۴۶- کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه ای، آموزش عالی،تحقیقات و فن‌آوری، مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۲-۲ کمیسیون اجتماعی
ماده ۴۷- کمیسیون اجتماعی برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این‌آیین نامه تشکیل میشود.
۳-۲ کمیسیون اقتصادی
ماده ۴۸- کمیسیون اقتصادی برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایی، بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق ضوابط این‌آیین نامه تشکیل میشود.
۴-۲ کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ماده ۴۹- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۵-۲ کمیسیون انرژی
ماده ۵۰- کمیسیون انرژی برای انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سد ها و نیروگاه های آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی های نو مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۶-۲ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
ماده ۵۱- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات برای انجام وظایف محوله درمحدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و‌امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
تبصره ۱- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصی در ماده (۴۵) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام‌نماید:
۱- نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن.
۲- رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارایه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می‌گردد.
۳- بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارایه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان.
۴- معرفی دو نامزد به عنوان رییس دیوان محاسبات و دو نامزد به عنوان دادستان دیوان محاسبات جهت انتخاب یکی از آن ها توسط مجلس شورای اسلامی.
تبصره ۲- برخورداری از مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقام های مدیریتی موضوع ماده (۷۱) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۸ /۷ /۱۳۸۶ و همطرازان آنان و حداقل بیست سال سابقه کار، از شرایط احراز سمت رییس و دادستان دیوان محاسبات است.
تبصره ۳- نحوه انتخاب نامزد های ریاست و دادستان دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آیین نامه ای است که توسط کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تهیه می شود و به تصویب کمیسیون آیین نامه داخلی می رسد.
۷-۲ کمیسیون بهداشت و درمان
ماده ۵۲- کمیسیون بهداشت و درمان برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه های اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۸-۲ کمیسیون امور داخلی کشور و شورا ها
ماده ۵۳- کمیسیون امور داخلی کشور و شورا ها برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شورا ها، امورغیرعمرانی شهرداری ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.
۹-۲ کمیسیون صنایع و معادن
ماده ۵۴- کمیسیون صنایع و معادن برای انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوا فضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۱۰-۲ کمیسیون عمران
ماده ۵۵- کمیسیون عمران برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی و امور عمرانی شهرداری ها و دهیاری ها مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۱۱-۲ کمیسیون فرهنگی
ماده ۵۶- کمیسیون فرهنگی برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۱۲-۲ کمیسیون قضایی و حقوقی
ماده ۵۷- کمیسیون قضایی و حقوقی برای انجام وظایف محوله در محدوده قضایی و حقوقی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل میشود.
۱۳-۲ کمیسیون کشاورزی، آب ، منابع طبیعی و محیط زیست
ماده ۵۸- کمیسیون کشاورزی، آب ، منابع طبیعی و محیط زیست برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.
۳- مقررات مشترک کمیسیون ها
ماده ۵۹- هریک از کمیسیون های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا کمیته های فرعی متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته های فرعی دارای یک رییس، یک نایب رییس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می‌گردند. مصوبات کمیته های فرعی بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
ماده ۶۰- پس از انتخاب اعضای کمیسیون ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‌ترین عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک رییس، دو نایب رییس، یک سخنگو و دو دبیر با رای مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می‌نماید.
تبصره- معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیات‌رییسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.
ماده ۶۱- مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیون ها حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر‌خواهد بود.
ماده ۶۲- هر نماینده شش ماه یک بار می تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیات رییسه مجلس ارایه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آیین نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون های ذی ربط امکان پذیر است.
ماده ۶۳-رییس مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبیر دراختیار هر کمیسیون قرار می دهد تا نسبت به امور کارشناسی و اداری مربوطه از قبیل ارتباط با رییس و ادارات مجلس و کمیسیون ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانی اوراق و پرونده ها، تسریع جریان امور دفتری و تهیه صورتجلسات و سایر امور اداری اقدام نماید.
ماده ۶۴- گزارش عملکرد کمیسیون ها بایستی هر ماه یکبار به هیات رییسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضی به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۶۵- در صورتی که نمایندگان از طرف کمیسیون برای ادای توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
ماده ۶۶- تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیون ها بررسی شود از طرف هیات رییسه به آن کمیسیون ارجاع میشود. نمایندگان میتوانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جاری کمیسیون در محل کمیسیون بایگانی و در پایان هر دوره به بایگانی مجلس منتقل میشود.
ماده ۶۷- پس از آنکه مجلس یا کمیسیون ها (در خصوص قوانین آزمایشی) در باره طرح یا لایحه ای رای نهایی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن، در معاونت قوانین مجلس بایگانی میشود.
ماده ۶۸- هر نماینده به جز رییس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون های تخصصی را بپذیرد و در صورت تمایل می تواند در کمیسیون های دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رای شرکت کند.
تبصره۱- عضویت در کمیسیون های تحقیق و آیین نامه داخلی مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
تبصره۲ـ چنانچه نمایندگان عضو کمیسیون های خاص در سال سی ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آن ها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضاء آن کمیسیون خاص است. این موافقت با رای گیری با ورقه انجام می شود.
مبحث سوم- تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس
ماده ۶۹- مسؤولیت و اختیار کلیه امور اجرایی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی،اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رییس مجلس شورای اسلامی است.
تبصره ۱- رییس مجلس می تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به بعضی از اعضای هیات رییسه، معاونین قوانین، نظارت و اجرایی یا مسؤولین ذی ربط تفویض نماید.
تبصره ۲- اساسنامه سازمان ها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرایی و دستورالعمل های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
ماده ۷۰- وظایف ناظران عبارتند از :
۱- تنظیم برنامه ها و سیاست های مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و ارایه آن به رییس مجلس جهت طی مراحل بعدی.
۲- نظارت و اتخاذ تصمیم لازم در خصوص عملکرد کلیه واحد های ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجرای مصوبات هیات رییسه و کمیسیون آیین نامه داخلی در خصوص تبصره (۲) ماده (۶۰)
۳- نظارت بر روند تهیه و پیشن هاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.
۴- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.
۵- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهش ها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده اند.
۶- پیگیری مشکلات نمایندگان و ارایه راه‌حل مناسب به هیات رییسه.
۷- نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.
ماده ۷۱- هیات رییسه می تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرح ها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهایی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی ربط انجام می شود.
ماده ۷۲- در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شان و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیات رییسه می تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه های اجرایی و نهاد های رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نیاز را در شان نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می شود.
تبصره- در هر دوره مجلس، نمایندگان می توانند حداکثر پنج نفر از کارکنان یا کارشناسان دستگاه های مشمول ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری را برای به کارگیری در دفتر ارتباطات مردمی جهت امور مشاوره ای، اداری و خدماتی از دستگاه ذی ربط درخواست نمایند. در این صورت با هماهنگی دستگاه مبدا، درخواست ماموریت افراد موردنظر معمول و شخص یا اشخاص مزبور به دفتر ارتباط مردمی نماینده، مامور می شوند.
حقوق، مزایا، حق ماموریت و اضافه کار این ماموران طبق قوانین و مقررات مربوطه بر عهده دستگاه مامورکننده می باشد و میزان اضافه کار تا سقف مصوب اداره مربوطه و ماموریت ماهیانه و مرخصی استفاده شده توسط رییس دفتر نماینده به دستگاه ذی ربط اعلام می شود. افزایش کلیه حقوق قانونی این ماموران از جمله ارتقاء ، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه و رتبه و سایر موارد مشابه در دوران ماموریت این افراد همانند سایر کارکنان دستگاه ذی ربط می باشد.
تعداد افراد موردنیاز هر حوزه انتخابیه با توجه به تعداد نمایندگان، تعداد شهر و روستا، جمعیت و وسعت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی و سایر قابلیت های هر حوزه توسط کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس تعیین می شود. پس از اعلام پایان ماموریت، دستگاه ذی ربط موظف است این افراد را حداقل در پست سازمانی قبل از ماموریت و یا پست همطراز به کار گیرد. این مصوبه نافی تبصره (۳) ماده (۲) قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی مصوب ۲۳/ ۸/ ۱۳۷۲ مجلس شورای اسلامی نمی باشد.
قانون آیین نامه داخلی مجلس
فصل دوم- نمایندگان
مبحث اول: مصونیت نمایندگان
ماده ۷۳- بر طبق اصل هشتاد و ششم (۸۶) قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آن ها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف خود داده اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعی محروم نمود.
تبصره- وظایف نمایندگی شامل نطق ، بحث های داخل دستور، بحث های جلسات کمیسیون ها، اظهارنظراتی که برای اعمال اصل هشتاد و چهارم (۸۴) قانون اساسی انجام می شود و سایر موارد نظارتی و قانونی است.
ماده ۷۴- چنانچه به تشخیص هیات رئیسه نماینده ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور‌می‌تواند در دفاع از خود، به‌صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالی درصورتی که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد.
ماده ۷۵- اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده واظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج دقیقه اجازه نطق داده میشود.
مبحث دوم- تعهدات نمایندگان
ماده ۷۶- نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگی، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین نامه داخلی می‌باشند. در مواردی‌که نماینده ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به ترتیب از طرف رئیس به‌عمل خواهد آمد :
۱- تذکر شفاهی در جلسه علنی.
۲- اخطار در جلسه علنی.
۳- احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیات رئیسه.
ماده ۷۷- رئیس جلسه نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می‌شوند و یا بدون اجازه صحبت میکنند وهمچنین نسبت به نمایندگانی که به واسطه عدم رعایت آیین نامه داخلی یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی‌نمایند تذکر میدهد.
ماده ۷۸- درصورتی که رئیس به یکی از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می کند.
ماده ۷۹- توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس میشود در موارد ذیل اجراء می‌گردد :
۱- درصورتی که نماینده ای پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
۲- درصورتی که نماینده ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
۳- کسانی که بیش از سه جلسه متوالی یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تاخیر غیرمجاز داشته باشند.
مبحث سوم- حقوق نمایندگان
ماده ۸۰- بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیات رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.
تبصره- مقرری و هزینه های نمایندگی درهرسال در جلسه مشترک هیات رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می رسد، نمایندگان مجلس می توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت نمایند، قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می شود.
مبحث چهارم- ماموریت ها
ماده ۸۱- ماموریت های رسمی فردی و جمعی نمایندگان برای شرکت در سمینار ها، اجلاس ها و بازدید های فنی و تخصصی در داخل و یا خارج از‌کشور با تصویب کمیسیون ذیربط و تایید هیات رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیات رئیسه مجلس تسلیم می‌گردد.
مبحث پنجم- تعطیلات و مرخصی ها
ماده ۸۲ – تعطیلات تابستانی مجلس در هر سال سی روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین میشود. هیات رئیسه میتواند در تنظیم برنامه جلسات علنی و کمیسیون‌ها به گونه ای عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کاری هم برای رسیدگی به وظایف نمایندگی فرصت داشته باشد.
تبصره- در صورت ضرورت، رئیس مجلس میتواند با تقاضای حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را بطور فوق‌العاده دعوت به انعقاد نماید.
ماده ۸۳- نمایندگان یک ماه در هر سال حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارند. استفاده از مرخصی ضروری بدون حقوق نیز، با موافقت هیات‌رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده میتوانند در سال های بعد استفاده نمایند.
ماده ۸۴- اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت هیات رئیسه مجلس و در کمیسیون ها و شعب با رؤسای کمیسیون ها و شعب خواهد بود.
ماده ۸۵- هیچ یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی نمی‌تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیرمترقبه.
مبحث ششم- غیبت نمایندگان
ماده ۸۶- نماینده ای که بیش از یکصد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت غیر متوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون‌عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفی شناخته خواهد شد. همچنین نماینده ای که به‌علت ناتوانی جسمی و یا بیماری بیش از چهار ماه در یکسال‌غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سی نفر از نمایندگان و تصویب دو سوم نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی، سمت نمایندگی خود را از دست میدهد.
تبصره ۱- تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده، درصورتی که خود وی یا نماینده دیگری به غیرموجه بودن غیبت‌اعتراض کند و آن را تسلیم هیات رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح میشود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتی که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رای داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
یک نفر از هیات رئیسه به‌عنوان موافق و نماینده مورد بحث به‌عنوان مخالف برای صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
تبصره ۲- درصورتی که نماینده مستعفی شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولی در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در‌مجلس حضور یابد، میتواند لایحه دفاعیه خود رابرای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق‌تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین توسط یکی از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده ۸۷- به غیبت و تاخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی‌گیرد.
ماده ۸۸- محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون ها با رؤسای کمیسیون ها و در جلسات رسمی مجلس با هیات رئیسه می‌باشد و در هر دو صورت،اعلان رسمی غیبت با هیات رئیسه مجلس خواهد بود.
هیات رئیسه موظف است غیبت و تاخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون ها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.
ماده ۸۹- غیبت، تاخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
تبصره- غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس می‌باشد.
مبحث هفتم- استعفا نماینده و نحوه بررسی آن
ماده ۹۰- هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است میتواند از مقام نمایندگی استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس‌است.
ماده ۹۱- نماینده تقاضای استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می‌نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن،اعلام و در دستور کار هفته بعد می‌گذارد. نماینده میتواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفاء خویش را مسترد دارد.
ماده ۹۲- بررسی تقاضای استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضای استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفاء و توضیح نماینده متقاضی استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز‌حداکثر نیم ساعت میتوانند صحبت کنند و پس از آن رای گیری به عمل می‌آید. در صورت تصویب تقاضای استعفاء مراتب از طریق رئیس مجلس به وزارت کشور اعلام میشود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
تبصره- هرگاه نماینده متقاضی استعفاء برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر نشود و کسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضای استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رای‌گیری به عمل می‌آید.
ماده ۹۳- هرگاه تقاضای استعفاء تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست.
فصل سوم- گردش کار مجلس
مبحث اول- جلسات مجلس
ماده ۹۴- انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رای منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان می‌باشد.
تبصره ۱- برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رای نمی‌شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافی است.
تبصره ۲- جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید به تشخیص هیات رئیسه که حتی‌الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.
ماده ۹۵- نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین میشود در مجلس حاضر شوند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه ازطرف هیات رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رای با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون‌عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تاخیر و غیبت، مقررات آیین نامه ازطرف هیات رئیسه درباره او اجراء خواهد شد.اسامی نمایندگانی که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه ها درج خواهد شد.
ماده ۹۶- تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
تبصره- در صورتی که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیات رئیسه موظف است قبل‌از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.
ماده ۹۷- حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می‌باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.
تبصره۱- وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطراری با اول وقت ادای نماز برخورد نداشته باشد.
تبصره۲ـ مجلس برای رسیدگی به طرح ها و لوایحی که در شش جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه روزه به جز روز های تعطیل تشکیل می شود و افزایش ساعت هر جلسه با رای مجلس است.
ماده ۹۸- اعضای هیات رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین میشود، حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین نامه جریمه می‌شوند.
ماده ۹۹- تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده ۱۰۰- دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرح ها و لوایح از کمیسیون ها و سایر موضوعات طبق این آیین نامه توسط هیات رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرح ها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا پانزده نفر‌از نمایندگان و با موافقت هیات رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگی مجلس قرار گیرد. در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه ای تقاضای اولویت کنند هیات رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.
تبصره۱ـ حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستـور کار جلسـه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت پنج دقیقه، به رای می گذارد. در صورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی توان آن را متوقف نمود.
تبصره ۲- گزارش های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون ها به جز گزارش طرح ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد. این گزارش ها باید حداقل (۴۸) ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.
تبصره۳ـ هیات رئیسه می تواند تمام یا بخشی از گزارش های واصله از دستگاه ها و سازمان هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون های ذی ربط ارجاع نماید.
تبصره۴ـ کلیه گزارش هایی که در جلسه علنی مطرح می شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۰۱- گزارش نهایی کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی پس از ارائه به هیات رئیسه مجلس، در صورتی که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی قرائت خواهد شد.
ماده ۱۰۲- در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس جمهور یا یکی از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنی تشکیل میشود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنی‌بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزاری‌غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت می‌کند، در صورت تصویب دو سوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه غیرعلنی ادامه می‌یابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنی بازگشته و به روال عادی عمل خواهد کرد.
تبصره ۱- مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.
تبصره ۲- تشخیص رفع شرایط اضطراری برای انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنی برای اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنی و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملی می‌گردد.
ماده ۱۰۳- رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می‌کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطراری (به تشخیص هیات رئیسه ) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام شود.
ماده ۱۰۴- در صورتی که در مجلس بی‌نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود قیام می‌نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می‌کند و نمایندگان از جلسه خارج می‌شوند و پس از انقضای پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل میشود.
هرگاه بی‌نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگری موکول می‌نماید.
مبحث دوم- نطق ها و مذاکرات
اول- نطق ها
ماده ۱۰۵- در هر جلسه رسمى به جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا راى اعتماد به وزیران، سه نفر از نمایندگان میتوانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیات رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق نمایند. همچنین دونفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبتنام کرده وحداکثر به مدت پنج دقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیات رئیسه به قید قرعه به دونفر وقت خواهد داد. هیچ یک از نمایندگان نمیتوانند در مدت دوماه بیش از یک بار نطق پنج دقیقه ای نمایند. نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.
ماده ۱۰۶- در هر جلسه قبل از ورود در دستور، قبل از ورود در دستور رئیس می تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
تبصره- رؤسای قوای مجریه و قضائیه می توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیات رئیسه در اولین فرصت انجام می شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۱۰۷- درصورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی ، وزرا مکلف به حضور در مجلس می باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می شود.
تبصره ۱- هیات رئیسه مجلس می تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره ۲- دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیات رئیسه تعیین خواهد شد.
ماده ۱۰۸- ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
الف– مدت نطق در جلسه علنی به‌شرح زیر خواهد بود:
۱- برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان میتوانند از بین خود یک یا‌چند نفر را برای بحث در موضوع استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطق های استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.
۲- درمورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتدا سخنگو کمیسیون اصلی حداکثر ده دقیقه گزارش میدهد، پس از آن حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگو کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مىکنند.
تبصره ۱- درمورد طرح ها و لوایح مهم یا مفصل با پیشن هاد حداقل دو نفر توسط رئیس جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و راى اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، میتوان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و سخنگو کمیسیون را حداکثر تا دو برابر افزایش داد.
تبصره ۲- در بررسی کلیات طرح هاى دو یا سهفوریتى و طرح هایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان میتواند به جاى سخنگو در ابتدا و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.
۳- برای موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
– دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق.
– مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرح ها و لوایح.
– توضیح پیشنهاد اصلاحی نسبت به مواد طرح ها و لوایح اعم از فردی و جمعی.
– توضیح نماینده دولت و سخنگو کمیسیون در مورد پیشنهاد ها
– توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
– پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.
– پیشنهاد تنفس.
– پیشنهاد اخذ رای مخفی.
– پیشنهاد انواع رای در مورد استیضاح.
۴- برای تذکر آیین نامه ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر ۳ دقیقه.
ب– در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از‌نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج– در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می دهد سپس حداکثر پنج نفر از نمایندگان به عنوان مخالف گزارش کمیسیون و پنج نفر به عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هرکدام حداکثر ده دقیقه صحبت می کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی دقیقه خواهد بود.
تبصره- در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت هاى مقرر در بند فوق است.
د– مدت نطق برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه ها و مقاوله‌نامه ها و موافقتنامه های بین‌المللی حداکثر سه ساعت و‌برای هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
هـ- پیش از اخذ راى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه هاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره- در کلیه مواردی که در این آیین نامه نمایندگان می توانند به عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند و به موقع در لوح یا دستگاه الکترونیک ثبت نام کرده اند، اسامی آنان توسط یکی از اعضای هیات رئیسه به قید قرعه انتخاب و اعلام می شود. افراد تعیین شده حق واگذاری نوبت خود به نماینده دیگر را دارند.
ماده ۱۰۹- ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وی تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم میتواند وی را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این که مجلس ادامه صحبت را تایید کند.
ماده ۱۱۰- قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایراد گیری های شخصی و حرکات و تظاهراتی که‌موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات های مندرج در این آیین نامه خواهد گردید. رئیس جلسه مسؤول جلوگیری از این‌تخلفات است.
دوم- مذاکرات
ماده ۱۱۱- موضوعاتی که طبق دستور در مجلس مطرح میشود باید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه نصب می‌گردد، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتی که‌مخالف یا موافقی ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس میتوانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقی‌وجود نداشته باشد، مخالفان میتوانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفی موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به عنوان موافق کسی صحبت نخواهد کرد.
تبصره– درصورتی که موضوعی در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلی مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
ماده ۱۱۲- مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع میشود.نماینده ای که در صورت مشروح مذاکرات مطلبی برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار میتواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه‌رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج میشود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضای رئیس یا‌نایب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده ۱۱۳- هرگاه هنگام بحث در بارهٔ طرح ها و لوایح ، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون های مربوطه لازم بدانند در موضوع موردبحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده ۱۱۴- نمایندگان مى توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بین المللى یا مناسبت هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذىربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مىشود.
تبصره- توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیات رئیسه تصویب و به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
مبحث سوم- آراء
اول- کمیت آراء
ماده ۱۱۵- مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رای موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۱۶ – کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون ها و شعب به عمل می‌آید، اعم از اینکه فردی یا جمعی باشد باستثناء انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب میشود و موارد دیگری که در این آیین نامه حد و نصاب دیگری برای آن تعیین شده است با رای اکثریت نسبی است و در صورت تساوی آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین میشود. اسامی کلیه نامزد ها با تعداد آراء‌آنان توسط رئیس جلسه اعلام میشود.
ماده ۱۱۷- نصاب رای گیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به شرح زیر می باشد:
الف- اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان:- اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور. (اصل هفتاد و هشتم قانون اساسى).
ب- اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان:
۱- توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى (اصل شصت و هشتم قانون اساسى).
۲- مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى (اصل شصت و نهم قانون اساسى).
ج- اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:
۱- تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى. (اصل پنجاه و نهم قانون اساسى).
۲- تصویب عدم کفایت رئیس جمهور. (اصل هشتاد و نهم قانون اساسى).
۳- تصویب تقاضاى سه فوریت طرح ها و لوایح.
د- اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:
۱- تصویب آئیننامه داخلى مجلس و تفسیر آن.
۲- تصویب تشکیل جلسه رسمى غیرعلنى مجلس با رعایت ماده (۱۰۲) این آئین نامه.
۳- تصویب تقاضاى دوفوریت طرح ها و لوایح.
۴- تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی.
۵- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرح هاولوایح
هـ- اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:
۱- انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول).
۲- راى اعتماد به وزیران.
۳- راى عدم اعتماد به وزیران.
۴- طرح ها و لوایح و تفسیر قوانین.
۵- تصویب انجام تحقیق و تفحص.
۶- تصویب تقاضاى یک فوریت طرح ها و لوایح.
۷- تغییر دستور هفتگی مجلس.
۸- رای به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر.
۹- تصویب موضوعات اصول هفتاد و هفتم،هشتادم، هشتادودوم و هشتاد وسوم قانون اساسى
۱۰- تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمان ها توسط کمیسیون هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسى.
۱۱- تعیین تعداد اعضاء کمیته ها در کمیسیون ها.
۱۲- تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.
۱۳ـ حذف مواد، تبصره ها و بن دها از گزارش کمیسیون ها در جلسه علنی
۱۴ـ تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرح ها و لوایح مهم موضوع تبصره (۱) ماده (۱۰۸)
۱۵- سایر مواردى که در این آئیننامه و سایر قوانین براى آن ها کلمات«تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و در این آئین نامه نصاب آن مشخص نشده است.
و- اکثریت نسبى با حداقل رای بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:
۱- انتخاب اعضاء هیات رئیسه شعبه .
۲- انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیات تحقیق و تفحص.
۳- انتخاب اعضاء کمیسیون تخصصی، تحقیق و تدوین آئیننامه داخلى در شعبه.
۴- تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان.
۵- انتخاب اعضاء کمیسیون ویژه در مجلس.
۶- انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور.
ز- اکثریت نسبى:
۱- انتخاب رئیس مجلس(مرحله دوم) و سایر اعضاء هیات رئیسه مجلس.
۲- انتخاب اعضاء حقوقدان شورای نگهبان.
۳- انتخاب رئیس و اعضاء هیات رئیسه کمیسیون و کمیته.
۴- انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شورا ها و سازمان ها.
۵- انتخاب اعضاء کمیته های هر کمیسیون.
۶- انتخاب ده نفر از نمایندگان در اجراء اصل یکصدوهفتاد و هفتم قانون اساسی.
تبصره- نصاب رای برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.
دوم- کیفیت آراء
ماده ۱۱۸- رای‌گیری در مجلس به یکی از روش های ذیل انجام میگیرد:
۱- با دستگاه الکترونیکی.
۲- علنی با ورقه.
۳- مخفی با ورقه.
۴- قیام و قعود.
تبصره- قبل از شروع رای گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رای گیری انجام شود. در صورتی که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رای گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به طور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رای گیری، از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از سی ثانیه از زمان شروع رای گیری به فوریت نتیجه رای گیری را اعلام نماید.
ماده ۱۱۹- هیات رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکی مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رای مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنی دستگاه ها‌حداکثر برای یک هفته رای‌گیری با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
ماده ۱۲۰- در مورد ذیل اخذ رای علنی با ورقه خواهد بود:
هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام و قعود رای علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رای‌گیری به عمل می‌آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنی به رای گذاشته میشود.
ماده ۱۲۱- در رای علنی با ورقه، هر نماینده دارای سه نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روی کارت ها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رای علنی با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدان ها می ریزند. نمایندگانی که رای ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب می‌شوند.
تبصره- اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رای‌گیری شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار خارج شده اند، بدون اینکه‌در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌گردد.
ماده ۱۲۲- در موارد ذیل اخذ رای مخفی با ورقه الزامی است:
۱- انتخاب اعضای هیات رئیسه، حقوقدانان شورای نگهبان، نمایندگان مجلس در نهاد ها و هیات ها ، مجامع و شورا ها و سایر انتخابات راجع به اشخاص.
۲- انتخابات داخلی شعب و کمیسیون ها.
۳- رای اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیات وزیران و رای عدم کفایت به رئیس جمهور.
۴- رای نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده اند.
تبصره- هیات رئیسه موظف است کارت های مخصوصی برای رای‌گیری مخفی تهیه و دراختیار نمایندگان قرار دهد. رای‌گیری به وسیله هرگونه ورقه و کارتی غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.
ماده ۱۲۳- در مواردی که نتیجه اخذ رای با قیام و قعود بلافاصله توسط دونفر از دبیران هیات رئیسه و یا ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رای مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به عمل آمده رای‌گیری خواهد شد. درصورتی که درخواست تردیدکنندگان به تصویب نصف به‌علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهد گرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد میتوان در جلسه بعد نسبت به تردید رای‌گیری نمود.
تبصره ۱- تردیدکنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگ مخصوصی در جایگاه هیات رئیسه ثبت و امضاء نمایند.
تبصره ۲- تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رای‌گیری نمیتوانند از درخواست خود انصراف بدهند.
سوم- اعلام نتیجه رای
ماده ۱۲۴- به مجرد اعلام اخذ رای، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارش گر اعلام و بلافاصله اخذ رای به عمل می‌آید. در موارد نقص فنی دستگاه شمارش گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.
ماده ۱۲۵ – در کلیه موارد، نتیجه رای مجلس باید صریحاً به وسیلهٔ رئیس اعلام گردد.
ماده ۱۲۶ – اسامی کلیه تقاضاکنندگان رای مخفی یا رای علنی با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
باب دوم- وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی
فصل اول- قانونگذاری
مبحث اول- طرح ها و لوایح قانونی
ماده ۱۲۷- طرح های قانونی با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم میشود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکی از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون های مربوط ارجاع میشود. این طرح ها پس از ارجاع به کمیسیون های ذیربط چاپ و توزیع و نسخه ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا وزیران مربوط ارسال می‌گردد. طرح ها نیز همانند لوایح، باید دارای موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه بوضوح درج شود و همچنین دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
ماده ۱۲۸- امضاء کنندگان طرح های قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آن ها مطرح است، برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام می‌نماید.
ماده۱۲۹- پس از اعلام وصول طرح قانونی، چنانچه جمعی از امضاء کنندگان تقاضای کتبی استرداد آن را بنمایند بطوری که امضاءکنندگان باقیمانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتی که تقاضای استرداد قبل از تصویب کلیات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتی که کلیات به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف هر یک به مدت ده دقیقه، با تصویب مجلس، طرح قابل استرداد می‌باشد.
ماده ۱۳۰- اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون های موضوع اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمی‌توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای کتبی پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.
دوم- لوایح قانونی
ماده ۱۳۱- لوایح قانونی که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد میشود، باید؛
۱- دارای موضوع و عنوان مشخص باشد.
۲- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به وضوح درج شود.
۳- دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده ۱۳۲- طبق اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسی کلیه لوایح قانونی تقدیمی به مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزرا مسؤول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسؤول، امضاء رئیس جمهور کافی است.
ماده ۱۳۳- لوایح قانونی با رعایت اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسی باید در جلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و درموقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکی از وزرا به تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئیس جمهور و وزرا، رئیس یا نائب رئیس شورای عالی استان ها که به صورت رسمی به مجلس معرفی شده باشند، میتوانند حسب مورد در جلسات مجلس و کمیسیون ها برای توضیح و دفاع لازم حضور یابند.
ماده ۱۳۴- استرداد لوایح قانونی با تصویب هیات وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
۱- درصورتی که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد می‌نماید و گزارش آن در جلسه علنی اعلام میشود.
۲- درصورتی که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایی باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونین رئیس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس جمهور میتواند با ذکر دلیل در جلسه علنی مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به‌مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.
ماده ۱۳۵- یک نسخه از کلیه طرح ها و لوایحی که تقدیم مجلس میشود پس از اعلام وصول ،از طریق رسانه ها در اختیار عموم قرار میگیرد.
سوم- طرح های شورای‌عالی استان ها
ماده ۱۳۶- طرح های مصوب شورای‌عالی استان ها که باید دارای عنوان و مقدمه توجیهی مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیما یا توسط دولت به مجلس تقدیم میشود. وصول این طرح ها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و برای بررسی به کمیسیون ذیربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه ای از آن نیز برای هیات وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال میشود.
تبصره– نحوه رسیدگی به این طرح ها و نیز تقاضای استرداد آن ها مشابه لوایح دولت خواهد بود.
چهارم- مقررات مشترک طرح ها و لوایح
ماده ۱۳۷- در ابتدای هر دوره قانونگذاری، هیات رئیسه صورتی از طرح ها و لوایحی را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه می کند و دراختیار نمایندگان می گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می‌دارد. هر یک از طرح ها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگی به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین نامه به کمیسیون های مربوطه ارجاع میشود و کمیسیون ها رسیدگی را به ترتیب مندرج در این آیین نامه انجام می‌دهند. هرگاه شور اول آن طرح ها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک شوری‌انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحی را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
ماده ۱۳۸- نمایندگان مجلس و دولت نمی توانند یک طرح یا لایحه قانونی را که بیش از یک موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای تصویب نمایند. درصورتی که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیات رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرح ها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید.لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.
مبحث دوم- مراحل بررسی و تصویب طرح ها و لوایح عادی
ماده ۱۳۹- بررسی و تصویب کلیه طرح ها و لوایح عادی یک شوری خواهد بود به جز مواردی که در این آئین نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیات رئیسه بررسی آن ها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.
تبصره- چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این گونه طرح ها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شوردوم ارجاع می شود.
ماده ۱۴۰- رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرح ها و لوایح عادی را که به مجلس تقدیم میشود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (۷۵) قانون‌اساسی در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون های مربوطه ارجاع نماید و به‌دستور وی فوراً تکثیر و در اختیار‌نمایندگان قرار گیرد.
اول- بررسی طرح ها و لوایح در کمیسیون ها
ماده ۱۴۱- رئیس مجلس شورای اسلامی موظف است یک نسخه از طرح ها و لوایح عادی و یک فوریتی را پس از اعلام وصول به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی جهت رسیدگی به مواد مرتبط و همچنین به مرکز پژوهش های مجلس جهت رسیدگی و اظهار نظر کارشناسی ارجاع کند.
کمیسیون های فرعی موظفند حداکثر ظرف مدت پانزده روز از تاریخ ارجاع طرح یا لایحه عادی و ظرف مدت ده روز برای طرح ها و لوایح یک فوریتی نتیجه رسیدگی خود را طی گزارشی در مواد ارجاعی به کمیسیون اصلی ارائه کنند. هریک از نمایندگان نیز می توانند پیشنهاد های خود را در مورد کلیات و جزئیات طرح ها و لوایح عادی ظرف مدت ده روز و در طرح ها و لوایح یک فوریتی ظرف مدت پنج روز از تاریخ توزیع طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی و کمیسیون های فرعی ارائه کنند.
مهلت کمیسیون اصلی برای رسیدگی به کلیات و جزئیات طرح یا لایحه عادی حداکثر سه ماه و در طرح ها و لوایح یک فوریتی حداکثر یک ماه و نیم پس از تاریخ ارجاع است. چنانچه طرح یا لایحه با برگزاری جلسات عادی و فوق العاده در مهلت های مذکور قابل رسیدگی نباشد با درخواست کمیسیون و موافقت هیات رئیسه مجلس این فرصت حداکثر تا دو برابر مدت های مذکور قابل تمدید است.
تبصره ۱- در مواردی که کمیسیون یا کمیسیون هایی به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیات رئیسه اعلام میکنند، هیات رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.
تبصره ۲- در پایان مهلت های تعیین شده چنانچه گزارش کمیسیون اصلی ارائه نشود، هیات رئیسه مجلس موظف است طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور هفتگی مجلس قرار دهد. در این صورت پیشنهاد های موضوع این ماده در جلسه علنی مطرح می شود. در صورتی که گزارش کمیسیون اصلی تا سه روز قبل از شروع رسیدگی به طرح یا لایحه در جلسه رسمی مجلس بین نمایندگان توزیع گردد گزارش کمیسیون جایگزین طرح یا لایحه میشود. در این صورت نمایندگان می توانند تا چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون، پیشنهاد های خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه در هر مورد، حذف کل ماده یا تبصره یا بند یا جزء به هیات رئیسه مجلس ارائه کنند تا با توزیع پیشنهاد، در جلسه رسمی مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.
تبصره ۳- چنانچه در کلیات، نظر کمیسیون های فرعی با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، در جلسه رسمی مجلس قبل از رای گیری برای کلیات، سخنگو یا یکی از اعضای آن کمیسیون ها می توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهند.
تبصره ۴- در مواردی که طرح یا لایحه طبق آیین نامه به صورت دو شوری رسیدگی می شود در شور اول کلیات و در شور دوم جزئیات طبق این آیین نامه رسیدگی میشود.
ماده ۱۴۲- همزمان با وصول طرح ها و لوایح توسط کمیسیون ها در صورت ضرورت و با تصویب کمیسیون اصلی، طرح یا لایحه به کار گروه کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ارجاع می شود. رئیس مرکز پژوهش های مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح یا لایحه کار گروهی جهت بررسی طرح یا لایحه ارجاعی، متشکل از کارشناسان آن مرکز و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب نظر اعم از نمایندگان فعلی و ادوار مجلس، کارشناس معاونت قوانین مجلس، دیوان محاسبات، مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، دستگاه های اجرائی، بخش خصوصی و دستگاه های مرتبط با طرح یا لایحه، تشکیل دهد و در بدو کار رئیس و دبیر آن را تعیین کند. رئیس کار گروه موظف است پس از بحث و بررسی کارشناسی در کار گروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشور ها و با بررسی سوابق قانونگذاری و پیشنهاد های کمیسیون های فرعی و نمایندگان، گزارش کار گروه را با رعایت اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم انداز، سیاست های کلی نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضای کار گروه به کمیسیون اصلی ارائه کند. رئیس یا نماینده کار گروه موظف است با شرکت در جلسات کمیسیون از گزارش ارائه شده دفاع کند. در صورت عدم نیاز به قانونگذاری جدید در موضوع مورد بحث، رئیس کار گروه گزارش خود را با ذکر دلایل رد طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی ارائه می کند.
تبصره ۱- چنانچه رئیس مرکز پژوهش های مجلس از مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان جهت معرفی نماینده خود برای حضور در کار گروه موضوع این ماده دعوت به عمل آورد، مراجع مذکور در صورت تمایل می توانند شخص یا اشخاصی را از اعضاء یا غیر اعضاء به مرکز معرفی کنند. عدم معرفی یا حضور نیافتن نمایندگان مذکور، مانع از تشکیل کار گروه نیست.
تبصره ۲- ارجاع طرح یا لایحه به کار گروه موضوع این ماده نافی مسؤولیت مرکز پژوهش های مجلس در ارائه نظرات کارشناسی به کمیسیون ها و جلسات رسمی مجلس مندرج در قانون شرح وظایف مرکز پژوهش های مجلس نخواهد بود.
تبصره ۳- حداکثر زمان رسیدگی به طرح ها و لوایح عادی در مرکز پژوهش ها یک ماه و نیم پس از ارجاع و در طرح ها و لوایح یک فوریتی یک ماه پس از ارجاع می‌باشد. در صورت ضرورت این فرصت ها با درخواست مرکز پژوهش ها و تایید کمیسیون اصلی قابل افزایش است.
ماده ۱۴۳- کمیسیون اصلی موظف است در رسیدگی به طرحها و لوایح از وزرا و یا بالاترین مقام دستگاه های اجرائی مرتبط با موضوع، مرکز پژوهش ها، دیوان محاسبات، نمایندگان کمیسیون های فرعی و نمایندگانی که در موعد مقرر پیشنهاد خود را ارائه نموده اند و عنداللزوم نماینده بخش خصوصی اعم از اتاق های: بازرگانی و صنایع و معادن، کشاورزی، تعاون، اصناف، تشکل های کارگری، انجمن ها و اتحادیه ها و مجامع صنفی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حسب مورد دعوت نماید و پس از رسیدگی گزارش خود را در مهلت مقرر به هیات رئیسه مجلس تقدیم کند.
تبصره ۱- کمیسیون ها می توانند گزارش طرح ها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.
تبصره۲ـ گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دوسوم اعضای کمیسیون و تایید هیات رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و در صورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.
ماده ۱۴۴- پس از توزیع گزارش نهائی کمیسیون اصلی توسط هیات رئیسه مجلس، کمیسیون های فرعی در موارد ارجاعی و نمایندگان می توانند ظرف مدت ده روز از تاریخ توزیع گزارش، پیشنهاد های خود را در خصوص اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه اصلی و پیشنهاد های الحاقی در هر ماده و اجزای آن، حذف کل ماده و اجزای آن به هیات رئیسه مجلس ارائه کنند.
تبصره- گزارش کمیسیون اصلی همراه با گزارش کمیسیون های فرعی و پیشنهاد های نمایندگان موضوع این ماده و ماده (۱۴۱) در مورد هر طرح یا لایحه و همچنین در موارد ارجاعی به کمیسیون اصلی حین بررسی طرح ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده شده از شورای نگهبان حداقل یک جلسه یا بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی در جلسه رسمی مجلس باید بین نمایندگان مجلس توزیع شده باشد. درغیر این صورت در آن جلسه قابل رسیدگی نیست.
ماده ۱۴۵- گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف مدت یک ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیات رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین صورت بایگانی می شود مگر این که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴۶- کمیسیون ها موظفند، در موقع رسیدگی به طرح ها و لوایح ، از وزرا و بالاترین مقام دستگاه ذیربط دعوت به عمل آورند.
ماده ۱۴۷- درجلسات کمیسیون ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رای میتوانند حاضر شوند و در صورتی که از طرف کمیسیون برای ادای توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رای ندارند.
ماده ۱۴۸- در مواردی که موادی از طرح ها و لوایح و همچنین مصوبات اعاده شده از شورای نگهبان جهت رسیدگی به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، نمایندگان عضو کمیسیون های فرعی و سایر نمایندگان می توانند با حضور در کمیسیون اصلی، در زمان اعلام شده توسط کمیسیون نظرات و پیشنهاد های خود را مطرح کنند.
تبصره۱ـ ارائه پیشنهاد های نمایندگان در مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.
تبصره۲ـ اعضای هر کمیسیون می توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهاد های خود را طرح نمایند.
تبصره۳ـ نمایندگان پیشنهاددهنده می توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.
تبصره۴ـ طرح ها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می شود پیشنهاد ها در شور اول درباره کلیات و در شور دوم درخصوص مواد پذیرفته می شود.
تبصره۵- معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.
دوم– بررسی و تصویب طرح ها و لوایح در مجلس
ماده ۱۴۹–
الف- هنگام رسیدگی به کلیات گزارش کمیسیون اصلی در جلسه رسمی مجلس ابتدا سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت ۱۰ دقیقه توضیحات لازم را ارائه می‌کند و در صورت ثبت نام نمایندگان، حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هر کدام حداکثر ۱۵ دقیقه نظرات خود را درباره قبول یا رد کلیات بیان می نماید و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در صورت تمایل هر کدام حداکثر به مدت ۵ دقیقه نظرات خود را بیان می‌کند و برای کلیات رای گیری میشود در طرح ها و لوایح مهم یا مفصل به پیشنهاد کتبی ۱۵ نفر از نمایندگان یا رئیس جلسه و تصویب مجلس مدت زمان های مذکور دو برابر می شود.
ب- پس از تصویب کلیات، به جزئیات طرح ها و لوایح به ترتیب زیر رسیدگی می شود و در صورت وجود مخالف هر ماده، یک مخالف و یک موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت می کند.
۱- در ابتداء، ماده واحده و یا هر یک از مواد یا اجزاء توسط یکی از اعضای هیات رئیسه قرائت می شود. سپس پیشنهاد های چاپ شده کمیسیون های فرعی و نمایندگان به ترتیب برای بازگشت به لایحه یا طرح، حذف کل یا جزء و پیشنهاد اصلاحی به شرح فوق مطرح می شود و رای گیری به عمل می آید. در این مرحله پیشنهاد حذف کل یا جزء تا قبل از ورود به ماده در صحن پذیرفته می شود.
۲- اگر پیشنهاد چاپ شده ای مطابق بند (۱) وجود نداشته باشد، مصوبه کمیسیون اصلی در خصوص ماده واحده، هر یک از مواد یا اجزاء به رای گذاشته می شود.
۳- در صورت عدم تصویب موارد مذکور در بند های (۱) و (۲)، مجدداً پیشنهاد حذف در مجلس پذیرفته و در مورد آن رای گیری می شود.
۴- پس از مراحل فوق، برای ماده مورد بحث با اصلاحات انجام شده رای گیری به عمل می آید و چنانچه به تصویب نرسید، پیشنهاد های جدید قابل طرح است و در صورت عدم وجود پیشنهاد جدید جهت بررسی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می شود.
۵- در هر مرحله که پیشنهاد اصلاح، بازگشت به لایحه یا طرح و یا مصوبه کمیسیون اصلی به تصویب مجلس برسد، پیشنهاد الحاقی مرتبط و غیرمغایر با مصوبه به تشخیص رئیس جلسه، به ترتیب کمیسیون های فرعی و نمایندگان مطرح و رای گیری به عمل می آید.
۶- نسبت به آن دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می شود، هر یک از نمایندگان می توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهاد های خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهاد های خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیات رئیسه مجلس ارائه نمایند.
تبصره- در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می کند.
ماده ۱۵۰- در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمی‌آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیات رئیسه در بعضی مواد تغییرات اساسی داده شده باشد. در این صورت مخالف و موافق از بین ثبت نام کنندگان در لوح یا دستگاه الکترونیک به قید قرعه تعیین می شوند، که هر یک می توانند به مدت پنج دقیقه صحبت کنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت میکنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رای گیری می شود.
ماده ۱۵۱- چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلی داده باشد، هر یک از نمایندگان میتوانند همان ماده‌را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگو کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رای گیری میشود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهاد های اصلاحی که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رای گیری خواهد بود.
ماده ۱۵۲- ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیات رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.
ماده ۱۵۳- هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رای گذاشته می شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می گردد.
مبحث سوم- مراحل بررسی و تصویب طرح ها و لوایح فوری
اول- کلیات
ماده ۱۵۴- طرح ها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.
ماده ۱۵۵- وقتی که فوریت طرح یا لایحه ای تقاضا میشود، پس از توضیح پیشنهاد کننده یا یکی از پیشنهاد کنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رای گرفته میشود. درصورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز میتوانند کتباً تقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرح ها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می‌باشد:
۱- یک‌فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رای اکثریت مطلق حاضران.
۲- دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رای اکثریت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمایندگان.
تبصره- هیات رئیسه موظف است طرح ها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آن ها در جلسه علنی تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۱۵۶- اصل بر عادی بودن رسیدگی طرح ها و لوایح است. بنابراین فوریت آن ها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیل باشد:
۱- یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.
۲- دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.
۳- سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.
ماده ۱۵۷- در طرح ها و لوایحی که فوریت آن ها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره میشود و پس از آن برای ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رای گرفته میشود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رای به عمل می‌آید.
ماده ۱۵۸- با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می توان از آن‌سلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرح ها و لوایح سه فوریتی نمود. تقاضای فوریت یا سلب فوریت برای هر‌طرح و یا لایحه فقط یک بار امکانپذیر است.
دوم- طرح ها و لوایح یک فوریتی
ماده ۱۵۹- طرح ها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون های اصلی، فرعی ارجاع میشود تا خارج از نوبت مورد بررسی وتصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرح ها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع میشود.
ماده ۱۶۰- طرح ها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار میگیرد و‌یک نوبت درباره آن شور به عمل می‌آید، بدین.ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رای میشود.
سوم- طرح ها و لوایح دوفوریتی
ماده ۱۶۱- نحوه رسیدگى به طرح ها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر می باشد:
۱- حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی ربط ارجاع می شود.
۲- حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می شود.
۳- گزارش کمیسیون حداکثر سه روز کاری پس از تصویب فوریت، به هیات رئیسه ارسال می شود تا در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره- چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می گیرد.
۴- حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهاد های نمایندگان چاپ و توزیع می شود.
چهارم- طرح ها و لوایح سه فوریتی
ماده ۱۶۲- در طرح ها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رای‌گیری میشود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته میشود و نسبت به آن ها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت اخذ رای به عمل می‌آید.
مبحث چهارم- بررسی طرح ها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵)
ماده ۱۶۳- در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین‌را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون های خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها ، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را به کمیسیون های خود یا به دولت تفویض می‌کند.
تبصره ۱- دولت باید حداقل شش ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد. هیات رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد. طرح یا لایحه می تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.
تبصره ۲- پس از انقضاء زمان آزمایشی ، اینگونه قوانین اعتبار قانونی نخواهند داشت.
تبصره ۳- مدت اجراء اصلاحیه های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجراء اصل قانون خواهد بود.
ماده ۱۶۴- هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس تقاضای ارجاع طرح یا لایحه ای را طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) به کمیسیون یا کمیسیون های مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنی اعلام و در دستور هفتگی بعدی مجلس قرار می گیرد.
ماده ۱۶۵- هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کرده اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رای‌گیری میشود.
ماده ۱۶۶- پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده میشود. ترتیب رسیدگی این قبیل طرح ها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگی و تصویب طرح ها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رای حداقل دو سوم اعضاء کمیسیون می‌باشد.
ماده ۱۶۷– پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیون ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد. هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رای‌گیری میشود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رای‌گیری خواهد شد.
تبصره۱ـ مسکوت ماندن اینگونه طرح ها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرح ها و لوایح، قابل طرح است.
تبصره ۲ـ چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تایید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۵) آیین نامه داخلی مطرح می گردد و در صورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین نامه داخلی ادامه می یابد.
ماده ۱۶۸- در صورتی که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها، شرکت ها، مؤسسات دولتی و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند.اساسنامه باید در جلسات هیات وزیران مطرح شود و به تصویب برسد ترتیب رسیدگی و تصویب اساسنامه های مذکور طبق آیین نامه داخلی هیات وزیران خواهد بود.
مبحث پنجم- نحوه بررسی موارد خاص و مهم
اول- نحوه تصویب معاهدات و قرارداد های بین‌المللی
ماده ۱۶۹- در تقدیم لوایح قانونی که در آن ها، دولت تقاضای تصویب عهد نامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین‌المللی و یا الحاق به پیمان های بین‌المللی را دارد، متن کامل آن ها باید جهت بررسی ضمیمه لوایح تقدیمی مذکور باشد.
ماده ۱۷۰- موارد مذکور در ماده (۱۶۹) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود و به کمیسیون مربوطه‌ارجاع می گردد.
ماده ۱۷۱- در صورتی که دولت برای موارد مذکور در ماده (۱۶۹) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدی را پیشنهاد کنند، رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار میگیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک مواف (هر یک پنج دقیقه) به رای گذاشته شود.
ماده ۱۷۲- درصورتی که قید اهمیت به تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایی به عمل نیاید عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادی تلقی شده و مجلس به صورت یک شوری آن را مورد رسیدگی قرار خواهد داد،بدین ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رای گذاشته میشود.
ماده ۱۷۳- درصورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگی به آن دو شوری و به ترتیب زیر خواهد بود:
۱- در شور اول در باره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشن هاد کتبی به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهاد ها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
۲- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهاد های نمایندگان و همچنین نظر خود را در باره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح می کند، آنگاه در باره موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبی و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد،به ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رای گیری به عمل می‌آید. پس از پایان یافتن رای گیری نسبت به اعتراضات، در صورتی که مجلس آن ها را وارد بداند، دولت موظف می شود در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقی خواهد بود. درصورت قبول اعتراضات و پیشنهاد ها متن اصلاحی تصویب شده تلقی خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت در مورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رای گذاشته خواهد شد.
دوم- اصلاح جزئی در خطوط مرز ها
ماده ۱۷۴- در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئی در خطوط مرزی، متن کامل عهدنامه بین‌المللی آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسی تنظیم شده باشد، جهت بررسی باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع میشود.
ماده ۱۷۵- کمیسیون مذکور در مادهٔ قبل، پس از کسب نظر مشورتی کمیسیون قضائی و حقوقی و با دعوت از نماینده شورای عالی امنیت ملی و‌نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسی همه جانبه موضوع می پردازد و ظرف یک ماه گزارش تفصیلی خود را مبنی بر قبول یا رد عهد نامه به ضمیمه پیشنهاد های اساسی به هیات رئیسه ارسال می‌دارد.
ماده۱۷۶- لوایح مربوط به عهدنامه های اصلاح جزئی در خطوط مرزی همانند سایر عهدنامه های بین‌المللی مهم دو شوری خواهد بود و به همان ترتیب نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه ها، در صورتی که صرفاً برای اصلاحات جزئی، با در نظر گرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسی دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند، با تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم- محدودیت های ضروری
ماده ۱۷۷- براساس اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسی، در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی محدودیت های ضروری برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت های ضروری با دلائل توجیهی لازم، همراه با لایحه قانونی جهت بررسی تقدیم مجلس میشود.
تبصره- چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحهٔ محدودیت را ازرئیس‌جمهور مطالبه کند. دراین خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران برای نمایندگان محفوظ خواهد بود.
ماده ۱۷۸- رسیدگی به لایحه محدودیت های ضروری یک شوری است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به هرحال نمی‌تواند بیش از‌سی روز باشد. در صورتی که پس از انقضاء این مدت ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند
چهارم- سایر موارد
ماده ۱۷۹- براساس اصول هشتادم (۸۰)، هشتاد و دوم (۸۲)، هشتاد و سوم (۸۳) و یکصد و سی و نهم (۱۳۹) قانون اساسی، اقدامات دولت در‌موارد ذیل قبلاً باید به تصویب مجلس برسد:
۱- گرفتن و دادن وام یا کمک های بلاعوض داخلی و خارجی.
۲- استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری.
۳- فروش بنا ها و اموال دولتی و نفایس ملی به استثنای نفایس ملی منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.
۴- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری که طرف دعوا خارجی باشد و همچنین در موارد مهم داخلی.
در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلی آن ها را همراه با لایحه قانونی تقدیم مجلس نماید تا به صورت یک شوری مورد رسیدگی‌قرارگیرد، بدین ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) برای تصویب به رای گذاشته میشود.
مبحث ششم- نحوه بررسی برنامه و بودجه سالیانه کل کشور
اول- تصویب برنامه توسعه
ماده ۱۸۰- دولت موظف است حداکثر تا پایان خردادماه سال پایانی قانون برنامه پنجساله توسعه، لایحه برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعدی را به مجلس تقدیم کند. این لایحه به صورت یک شوری و به شرح زیر رسیدگی می شود:
الف- نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهاد های خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارائه می‌نمایند.
ب- کمیسیون های تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهاد های نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی کننده ارائه نمایند.
ج- کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارش های کمیسیون های تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهاد های نمایندگان ظرف حداکثر سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید و گزارش مسکوت ماندن پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون تلفیق مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، موضوع به دولت اعلام می شود تا حداکثر ظرف مدت یک ماه لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.
د- در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتدا کلیات برنامه مورد بحث قرار میگیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاه های خود را مطرح می کنند. پس از آن دولت و کمیسیون هر کدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رای گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی شود.
ه- پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره ها و جداول برنامه به ترتیب رسیدگی میشود. در این بخش، جایگزین متن ماده، یا جزئی از‌ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیون های تخصصی و پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هر یک از اجزاء در صورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون های تخصصی به ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء در صورتی که ماهیت مستقل داشته باشند رای‌گیری خواهد شد. چنانچه اصل رای نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیات رئیسه تعیین خواهد کرد گزارش مجدد خود را‌به مجلس ارائه دهد. نمایندگان میتوانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهاد های خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.
و- مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه ای جز طرح ها و لوایح سه فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رای اعتماد در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.
ز- مهلت های مذکور در بند های (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیات رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.
ماده ۱۸۱- اصلاح قانون دائمی و قانون برنامه توسعه در حین بررسی لایحه بودجه سالانه و اصلاح برنامه توسعه در زمان بررسی دیگر طرح ها و لوایح به دو سوم رای نمایندگان حاضر نیاز دارد.
دوم- تصویب بودجه سالیانه کل کشور
ماده ۱۸۲- دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، یک شوری خواهد بود و ترتیب رسیدگی بشرح ذیل می‌باشد:
۱- نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست ها و سوابق آن تا مدت ده روز می توانند پیشنهاد های خود را به کمیسیون های تخصصی مجلس تقدیم نمایند.
۲- کمیسیون های تخصصی موظفند حداکثر تا پانزده روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم نمایند.
۳- کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگی به گزارش کمیسیون های تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیات رئیسه قابل تمدید می باشد.
۴- در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهاد های مربوط به درآمد ها و سایر منابع تامین اعتبار بودجه عمومی دولت رسیدگی و سقف آن به‌تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهاد های مربوط به تبصره ها و ردیف ها رسیدگی می‌گردد.
تبصره ۱- در جلسه علنی، تنها پیشنهاد هایی که توسط نمایندگان و کمیسیون ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با‌قانون برنامه، قابل طرح می‌باشد.پیشنهاد هایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهاد هایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید، تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.
تبصره ۲- نحوه رسیدگی به متمم،اصلاحیه های بودجه و سایر مواردی که در این ماده پیش بینی نشده طبق مقررات معمول در این آیین نامه خواهد بود.
تبصره ۳- کمیسیون موظف است گزارش خود را ارائه کند و گزارش مسکوت ماندن از کمیسیون تلفیق پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، مراتب به دولت اعلام می شود تا حداکثر ظرف مدت دو هفته لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.
تبصره۴- دولت مکلف است گزارش عملکرد بودجه سال گذشته و صورت های مالی حسابرسی شده، بودجه تفصیلی سال جاری و عملکرد بودجه مصوب ۶ ماهه اول سال جاری تمامی شرکت های دولتی، بانک ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت و شرکت ها و موسساتی که مستلزم ذکر یا تصریح نام است از قبیل شرکت های تابعه وزارت نفت، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، بیمه مرکزی ایران، شرکت سهامی بیمه ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک ملی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی و همچنین بودجه پیشنهادی سال آینده آن ها و شاخص های کلان کل بودجه را تا پانزدهم آبان ماه هر سال به همراه گزارش ارزیابی بر مبنای شاخص های مالی و عملکردی به به تفکیک به مجلس شورای اسلامی تسلیم کند.
کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات بلافاصله گزارش ها را به دیوان محاسبات کشور ارجاع میدهد تا دیوان پس از بررسی و اظهار نظر گزارش خود را ظرف مدت بیست (۲۰) روز جهت تصویب به کمیسیون مذکور ارائه کند گزارش کمیسیون ملاک بررسی بودجه است و همزمان با لایحه بودجه کل کشور طبق مواد این قانون مورد رسیدگی قرار میگیرد.
ماده ۱۸۳- جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی چهار‌ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رای مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمی‌شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر‌نمی‌تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت ضرورت.
تبصره- اگر مطالب فوری و فوتی اعم از طرح ها و لوایح دوفوریتی و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تاخیر آن موجب زیان جبران ناپذیری‌باشد، در این صورت برای طرح و تصویب آن زمان مشخصی معین میشود.
ماده ۱۸۴-چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چند دوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.
این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می گیرد. ابتدا نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به ترتیب هر کدام به مدت پنج دقیقه صحبت می کنند و سپس کلیات لایحه به رای گذاشته می شود. در صورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می گیرد. در وقت رسیدگی ابتدا پیشنهاد نمایندگان در خصوص میزان چند دوازدهم مطرح و در صورت عدم تصویب نسبت به عدد چند دوازدهم پیشنهادی دولت رای گیری می شود.
تبصره۱ـ مجلس چند دوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می نماید.
تبصره۲ـ حداکثر مدتی که مجلس می تواند برای بودجه چند دوازدهم تصویب نماید، سه دوازدهم است.
مبحث هفتم- تفسیر قوانین
ماده ۱۸۵- رسیدگی به طرح ها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری است و میتواند با فوریت مورد مذاکره قرار گیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی شود.
ماده ۱۸۶- درصورتی که استفساریه به صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا ۲ برابر قابل تغییر‌است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم میتواند صحبت کند.
ماده ۱۸۷- درصورتی که گزارش کمیسیون و همین طور پیشنهاد های دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده میتواند نظر خود را کتباً به هیات رئیسه بدهد. پیشنهاد ها به ترتیب وصول مورد بحث قرار میگیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید موضوع برای بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع میشود.
ماده ۱۸۸- درصورتی که تفسیر بصورت دو فوریتی و سه فوریتی باشد همانند دیگر طرح ها و لوایح دو فوریتی و سه فوریتی مورد رسیدگی قرار می گیرد.
مبحث هشتم- طرح های تنقیحی
ماده ۱۸۹- متن پیشنهادی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به منظور تنقیح قوانین تهیه شده است، با امضای حداقل پانزده نفر از نمایندگان به عنوان طرح های تنقیحی به رئیس جلسه تقدیم می شود. هیات رئیسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به کمیسیون های مربوط اقدام می کند.
ماده ۱۹۰- گزارش طرح های تنقیحی به صورت یک شوری و بدون تفکیک کلیات و جزئیات در صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. پس از گزارش سخنگوی کمیسیون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق و توضیح معاون قوانین مجلس هر کدام به مدت ده دقیقه و توضیحات نهائی سخنگوی کمیسیون به مدت پنج دقیقه، گزارش کمیسیون به رای گذاشته می شود.
در صورت عدم تصویب گزارش مزبور، مجدداً به کمیسیون ارجاع می شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه کند، تا حسب روال این ماده رسیدگی شود.
تبصره- در صورتی که گزارش کمیسیون دارای موارد (موضوعات) متعدد باشد، برای هر یک از موارد به تفکیک رای گیری می شود.
مبحث نهم- نکات مشترک مربوط به بررسی طرح ها و لوایح
ماده ۱۹۱- در مواردی که طرح یا لایحه قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد، از طریق هیات رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه رسماً‌اطلاع داده می شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفی شده در جلسه علنی حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتی با عدم حضور وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.
ماده۱۹۲- سوالات توضیحی نمایندگان، در شور اول یا دوم طرح ها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم میشود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت میدهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.
ماده ۱۹۳- درصورتی که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهایی در مجلس کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونی واصل شده به مجلس برای مدت معینی مسکوت بماند، پس از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به مدت حداکثر پنج دقیقه،رای گرفته میشود. تقاضای مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یا وزیر یا معاون امورمجلس ذیربط پذیرفته نخواهد شد. تقاضای مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط برای یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیات رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن،طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.
تبصره- چنانچه تقاضای مسکوت ماندن برای انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذیربط جهت انجام اصلاحات ارجاع می‌گردد. نحوه رسیدگی به اصلاحات همچون رسیدگی در شور دوم طرح ها و لوایح خواهد بود.
ماده۱۹۴- اخطار راجع به منافی بودن طرح ها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسی مقدم بر‌اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می‌کند. این اخطار باید قبل از رای گیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به عمل آید.درصورتی که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهی می‌نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادی یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارش دهنده جهت بررسی مجدد اقدام خواهد کرد.
ماده۱۹۵- درصورتی که نمایندگان نسبت به اجرای آیین نامه داخلی مجلس تخلفی را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رای گیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.
ماده۱۹۶- پس از آنکه مجلس درباره طرح یا لایحه ای رای نهائی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره کل قوانین مجلس بایگانی میشود.
ماده ۱۹۷ـ اخطار و تذکر پس از رای گیری در مجلس درباره موضوع رای گیری شده پذیرفته نمی شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین نامه اجراء شود.
مبحث دهم- ارجاع مصوبات مجلس به شورای نگهبان و مراحل‌رسیدگی آن ها
ماده ۱۹۷- کلیه مصوبات مجلس رسماً به شورای نگهبان فرستاده می شود. درصورتی که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضای ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (۹۵) قانون اساسی، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (۹۴) قانون اساسی، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهوری ارسال میشود.
تبصره- روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورای نگهبان به مجلس جزء مهلت های مقرر محسوب نمی‌گردد.
ماده ۱۹۸- مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج نمی‌شود. شورای نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس،موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
ماده ۱۹۹- مصوبات عادی و یک فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال میشود و با اعلام وقت قبلی باحضور نماینده شورای نگهبان، موارد اعتراض برای اصلاح مورد بحث قرار میگیرد. درصورت عدم حضور نماینده شورای نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شورای نگهبان کار خود را انجام میدهد.
نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده اند، در این مرحله میتوانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهاد های نمایندگان در مجلس مطرح میشود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رای قرار میگیرد. چنانچه درمورد ماده ای، کمیسیون نیز همراه پیشنهاد های دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رای گذاشته می شود و درصورت عدم تصویب، پیشنهاد های دیگر مطرح میشود.
درصورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهاد های قبلی نمایندگان در مجلس، پیشنهاد های جدید پذیرفته میشود و درباره آن ها بحث و‌رای گیری به عمل می‌آید.
تبصره ۱- پس از ایراد شورای نگهبان، دولت حق پیشن هاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شورای نگهبان.
تبصره ۲- شورای نگهبان نمی تواند پس از گذشت مهلت های مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگری را که مربوط به اصلاحیه نمی باشد بعد از گذشت مدت قانونی به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعی
تبصره ۳- اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شورای نگهبان، ماده به کلی خاصیتش را از دست بدهد، میتوان آن را حذف کرد.
ماده ۲۰۰- پس از بررسی گزارش کمیسیون که در آن نظر شورای نگهبان ملحوظ شده است و رای گیری نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شورای نگهبان ارسال میشود. اگر این مصوبه هنوز وافی به نظرات شورای نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می‌گردد، درصورتی که مجلس با در نظر گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رای خود باقی باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می‌دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهار نظر قطعی نموده و گزارش آن را جهت طی مراحل بعدی به رئیس مجلس اعلام نماید.
مبحث ششم- تقاضای همه‌پرسی
ماده ۲۰۱- برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رای مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل میشود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه اداره کمیسیون های دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره ۱- رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار میگیرد.
تبصره ۲- مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود. نحوه ثبت نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (۱۱۱) آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و سخنگو کمیسیون ویژه هرکدام میتوانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.
تبصره ۳- پس از پایان مذاکرات، رای‌گیری علنی و با ورقه به عمل خواهد آمد. نحوه رای‌گیری به ترتیب زیر خواهد بود:
الف- اصل مصوبه کمیسیون ویژه.
ب- پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه.
ج- پیشنهاد جایگزین کمیسیون های فرعی به ترتیب وصول.
د- پیشنهاد جایگزین نمایندگان به ترتیب وصول.
تبصره ۴- در مرحله طرح هر یک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگو کمیسیون هر یک حداکثر به مدت ده دقیقه میتوانند صحبت کنند.
تبصره ۵- مناط تصویب درخواست همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رای مثبت حداقل دو سوم مجموع نمایندگان خواهد بود.
فصل دوم- نحوه بررسی و رای اعتماد به هیات وزیران
ماده ۲۰۲- رئیس جمهور موظف است حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف یا سقوط دولت یا تغییر نیمی از وزرا از ابتدای شروع به کار دولت، ضمن تقدیم برنامه کلی، اسامی وزرای پیشنهادی وزارتخانه ها را که دارای تجربه و تخصص مرتبط هستند به همراه شرح حال، برنامه ها، سوابق و سمت های علمی و اجرائی و سایر امتیازات قابل استناد، به مجلس تسلیم کند.
رئیس مجلس مکلف است نامه معرفی هیات وزیران و ضمائم آن را در اولین جلسه علنی اعلام وصول قرائت کند، سپس معرفی نامه و مستندات را برای بررسی به کمیسیون یا کمیسیون های تخصصی مرتبط ارجاع دهد.
کمیسیون یا کمیسیون های مرتبط موظفند پس از بررسی صلاحیت، انطباق مدارک، سوابق و برنامه های وزیر پیشنهادی و تطبیق آن ها با اسناد بالادستی ظرف مدت یک هفته گزارش خود را به هیات رئیسه ارائه کنند تا برای اطلاع نمایندگان چاپ و توزیع شود. گزارش مذکور قبل از صحبت مخالفان و موافقان توسط سخنگو قرائت می شود.
تبصره– فرصت سخنگو برای ارائه گزارش در مورد هر وزیر ده دقیقه است. در صورتی که بررسی برنامه وزیر پیشنهادی به بیش از یک کمیسیون تخصصی ارجاع شده باشد، سخنگوی هر کمیسیون حداکثر به مدت پنج دقیقه گزارش خود را ارائه می کند.
ماده ۲۰۳- یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رای اعتماد برای هیات وزیران جلسات مجلس به طور متوالی تشکیل می‌گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس دراین جلسات نطق نخواهد داشت.
ماده ۲۰۴- قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه های دولت و اخذ رای اعتماد هیات وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و‌اصول کلی و ترکیب هیات وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه های جداگانه ثبت نام می‌نمایند.
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را در اختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیات وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیات وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس ، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیات وزیران‌را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه ها و صلاحیت هر یک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام برای مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت.
بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می گیرد، رئیس جمهور می تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رای گیری به عمل می‌آید و شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رای گیری برای همه وزرا صورت خواهد گرفت. سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.
تبصره ۱- در موارد معرفی یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزرا) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در کلیات برنامه ها و ترکیب هیات وزیران تنها در مورد برنامه ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به ترتیب فوق‌الذکر اقدام خواهد شد.
تبصره ۲- چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رای اعتماد نداد و یا وزارتخانه ای به هر دلیل وزیر نداشته باشد، رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (۱۳۵) قانون اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رای به مجلس معرفی نماید.
ماده ۲۰۵- درمورد اصول هشتاد و هفتم (۸۷) و یکصد و سی و ششم (۱۳۶) قانون اساسی، کیفیت رای اعتماد به وزیر یا هیات وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (۸۷) که دولت میتواند در زمینه آن ها از مجلس رای اعتماد بگیرد، با هیات وزیران‌است.
فصل سوم- نظارت
مبحث اول- نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (۸۸) و هفتاد و ششم (۷۶) قانون اساسی
اول- تذکر و سؤال:
الف- تذکر:
ماده ۲۰۶- در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی ، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از‌وظایف آنان حق سؤال دارند، میتوانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
هیات رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنی مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ می نماید.
تبصره- قبل از پایان هر جلسه علنی حداکثر پنج نفر از نمایندگان میتوانند هر کدام به مدت دو دقیقه تذکر شفاهی دهند و در صورتی که متقاضیان بیش از پنج نفر باشند به قید قرعه تعیین می‌شوند. نمایندگان نمیتوانند در مدت یک ماه بیش از یک بار تذکر شفاهی دو دقیقه ای فوق را بدهند و حق واگذاری به نماینده دیگر را ندارند.
ب- سؤال:
ماده ۲۰۷– نحوه رسیدگی به سؤال نماینده از وزیر به شرح ذیل خواهد بود:
۱- هر نماینده می تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول در باره وظایف او سؤال نماید سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیات رئیسه تهیه می نماید توسط نماینده تنظیم و به هیات رئیسه تسلیم شود. هیات رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارسال نماید.
۲- کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از وصول سؤال، جلسه ای با حضور وزیر و سؤال کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال کننده و وزیر و بررسی های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
۳- چنانچه سؤال کننده، توضیحات وزیر را قانع کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیات رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می نماید.
۴- در رابطه با سؤال منطقه ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز نسبت به ارائه راه حل و ارسال گزارش به هیات رئیسه مجلس و رئیس جمهور (توسط رئیس مجلس) اقدام نماید. هیات رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه ای را به عمل می آورد. چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیات رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه ای در جلسه علنی را می نماید. هیات رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هیات رئیسه ارائه نماید.
۵- طبق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آن که وزیر به صورت رسمی و با عذر موجه تقاضای تاخیر حداکثر برای مدت ده روز داشته باشد.
تبصره۱ـ در صورت درخواست نماینده یا نمایندگان سؤال کننده، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.
تبصره۲ـ هیات رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره۳ـ هیات رئیسه می تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد.
تبصره ۴- جهت رعایت حق نمایندگان برای ایفای وظایف نظارتی، هیات رئیسه موظف است ترتیبی اتخاذ نماید تا سؤالات نمایندگانی که در مجلس طرح نشده یا تعداد کمتری از سؤالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولویت بررسی و در دستور کار قرار گیرد.
ماده ۲۰۸- در جلسه علنی ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی های انجام شده توسط سخنگو کمیسیون به مدت حداکثر پنج دقیقه مطرح می شود سپس وزیر و نماینده سؤال کننده به ترتیب و هرکدام به مدت حداکثر پانزده دقیقه توضیحات خود را ارائه می دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می کند. در صورتی که اکثر نمایندگان حاضر از پاسخ وزیر قانع نشوند، به منزله وارد بودن سؤال است و رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع دهد.
تبصره ۱– عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می باشد.
تبصره ۲- سؤال کننده یا وزیر می توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دو نوبت استفاده نمایند
تبصره ۳- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
تبصره ۴- در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال کنندگان، نماینده آن ها توسط یکی از اعضاء هیات رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.
تبصره ۵- سؤال می تواند شامل اجزاء متعدد باشد.
تبصره ۶- با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی، مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می شود و گزارش آن به هیات رئیسه ارائه می گردد.
ماده ۲۰۹- چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رای اکثریت نمایندگان حاضر سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی و آئین نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده۲۱۰ـ براساس اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، در صورتی که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون های تخصصی مربوط ، ارجاع می‌نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال کننده گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون ها چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار میگیرد.
تبصره۱ـ تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.
تبصره۲ـ پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس‌جمهور، کاهش امضاء ها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی‌گردد.
ماده۲۱۱ـ رئیس جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت است که طرفین میتوانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سؤالات و پاسخ ها در بخش اول وقت هر یک از دو طرف بیان میشود و در بخش دوم ابهامات سؤال کنندگان و پاسخ های رئیس جمهور مطرح می‌گردد.
تبصره- پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع کننده بودن به صورت جداگانه رای‌گیری میشود. چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال میشود.
دوم- تحقیق و تفحص
ماده ۲۱۲- هرگاه نماینده ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را به صورت کتبی به هیات رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیات رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذیربط جهت رسیدگى ارجاع مىنماید.
کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دو هفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد. درصورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذیربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیات رئیسه مجلس ارائه دهد.
این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرارمى گیرد و پس از توضیح سخنگو کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هر کدام حداکثر به مدت ده دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به راى گذاشته خواهد شد. در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذیربط جهت رسیدگى ارجاع مى گردد. کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضاء هیات تحقیق و تفحص را که حداقل یازده و حداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیات خواهند بود، در غیر این صورت حداقل پنج نفر از اعضاء هیات از میان متقاضیان تحقیق و تفحص انتخاب خواهند شد.
اعضاء هیات از میان خود یک رئیس، دو نایب رئیس و یک منشى انتخاب مى کنند. هیات حداکثر در مدت یک ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم مى نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ماه گزارش هیات را در جلسه مشترک اعضاء کمیسیون و هیات مطرح و گزارش نهایی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیات رئیسه ارسال نماید. قبل از رای گیری در رابطه با گزارش نهایی، وزیر یا مقام مسؤول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود. هیات رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگو کمیسیون قرائت گردد.
تبصره ۱- موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیات رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.
تبصره ۲- هیات تحقیق و تفحص می تواند از کارشناسان مورد وثوق با تایید هیات رئیسه مجلس استفاده نماید. هیات رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیات را دراختیار رئیس هیات قرار دهد تا براساس تصمیمات هیات هزینه و با تایید هیات رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.
تبصره ۳- چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسؤولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آن ها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.
تبصره ۴- کلیه مکاتبات هیات با امضاى رئیس هیات و درغیاب او نایب رئیس معتبر خواهد بود.
تبصره ۵- کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهایی به هیات رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده های تحقیق و تفحص و یک نسخه از گزارش نهایی را به کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.
تبصره ۶- ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هر شکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضاء هیات تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می باشد.
تبصره ۷- تحقیق و تفحص مجلس شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده های جریانی مراجع قضائی و امور ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاه هایی که زیر نظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم له امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.
تبصره ۸- مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضاء هیات توسط رئیس مجلس می باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیات و تصویب هیات رئیسه مجلس تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.
ماده ۲۱۳– در صورتی که جلسه مشترک هیات تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسؤول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت. هیات رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگو کمیسیون حداکثر به مدت نیم ساعت گزارش می دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.
ماده ۲۱۴- در صورتی که در گزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود متخلف توسط هیات رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفی میشود تا خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.
تبصره- در صورت ارجاع گزارش به قوه قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رای مقتضی صادر می شود.
ماده ۲۱۵- مسؤولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاه های اجرائی، قضائی و نهاد های انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیات و در اختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستی هیات می باشند و درصورت عدم همکاری، مسؤولان دستگاه ذی ربط متخلف و مجرم محسوب می‌گردند و با شکایت هیات تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائی قرار خواهند گرفت.
مبحث دوم- نمایندگان ناظر در مجامع، هیأت ها و شورا ها
ماده ۲۱۶- نحوه انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیات ها و شورا های مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آن ها به شرح زیر است:
۱ـ برای انتخاب ناظران کمیسیونهای تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذی ربط موظف است حداقل به تعداد دو برابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.
۲ـ نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شورا های استانی تعیین و به کمیسیون ذی ربط اعلام می نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.
۳ـ مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذی ربط است و در صورت عدم تعیین زمان در قانون، یک سال می باشد.
۴ـ دستگاه های ذی ربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت نظارت مجلس ارسال نمایند.
۵- معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.
۶- نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیات یا شورا و از نظر حق رای تابع قانون ذی ربط است.
۷ـ نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذی ربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذی ربط و معاونت نظارت ارائه نماید. رؤسای کمیسیون ها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.
۸- معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذی ربط و نماینده ناظر اعلام نماید.
۹ـ معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس مجلس اعلام کند.
۱۰ـ حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده ماموریت اداری محسوب می گردد. نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذی ربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته می شود. کمیسیون مکلف است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین نامه اقدام نماید.
۱۱- هر نماینده به عنوان ناظر به طور همزمان فقط می تواند حداکثر در دو مجمع، هیات یا شورای غیراستانی عضویت داشته باشد.
ماده الحاقی ۲- معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیات رئیسه ارسال کند تا در صورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.
ماده ۲۱۷- معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیات رئیسه ارسال کند تا در صورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.
نحوه رسیدگی دیوان محاسبات به اجرای بودجه سالیانه کل کشور
ماده ۲۱۸- براساس اصول پنجاه و چهارم( ۵۴)و پنجاه و پنجم (۵۵) قانون اساسی، نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه سالیانه کل‌کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شورای اسلامی می‌باشد.
سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص می‌باشد.
ماده ۲۱۹- رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:
۱ـ گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.
۲ـ پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریور ماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریور ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.
۳ـ در اجرای وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی پاسخ درخواست های رئیس مجلس، رؤسای کمیسیون ها، نمایندگان مجلس، هیات های تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.
تبصره۱ـ رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک ساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می دهد. هیات رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخش های مرتبط با کمیسیون های دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می نماید تا حداکثر ظرف یک ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس با توجه به گزارش کمیسیون های فرعی و اخذ توضیحات از دستگاه های اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیات رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می گیرد و قرائت می شود.
تبصره۲ـ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارش های واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره۳ـ رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس مجلس گزارش نماید.
مبحث چهارم- استیضاح
اول- استیضاح وزیران
ماده ۲۲۰- نمایندگان مجلس میتوانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی، وزیر یا هیات وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
ماده ۲۲۱ـ در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیات رئیسه تسلیم گردد. هیات رئیسه موظف است بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذیربط ارجاع نماید. کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک هفته ضمن اطلاع رسانی به استیضاح کنندگان و دعوت کتبی وزیر مربوطه موارد استیضاح را بررسی نماید. پس از مدت مذکور در صورتی که حداقل ده نفر از امضاءکنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند استیضاح در اولین جلسه علنی طرح می شود و پس از طرح استیضاح در جلسه علنی کاهش امضای نمایندگان تاثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ده روز در مجلس حاضر شود هیات رئیسه در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.
تبصره۱ـ علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان می توانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.
تبصره۲ـ هیات رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.
تبصره۳ـ پس از طرح استیضاح در جلسه علنی، فقط در صورتی استیضاح از دستور کار مجلس خارج می شود که تعداد متقاضیان استیضاح به کمتر از ده نفر کاهش یابد. در این صورت می توانند دلایل خود را توسط نماینده منتخب خود ظرف پنج دقیقه در جلسه علنی مطرح نمایند. پس از این مرحله چنانچه وزیر درباره استیضاح درخواست صحبت بنماید، با تقاضای کتبی و موافقت رئیس مجلس می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنی صحبت کند.
ماده ۲۲۲- چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهاد های انقلابی باشد که از بودجه دولت استفاده می نمایند و قانوناً وابسته به قوه‌مجریه می‌باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیری که نهاد موردبحث در حوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.
ماده ۲۲۳- وزیر یا هیات وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیات وزیران و تصویب هیات رئیسه مجلس در دستور هفتگی قرار میگیرد. حضور وزیر یا هیات وزیران دراین وقت مقرر الزامی است.
ماده ۲۲۴- در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز می توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح برای رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و برای یک وزیر سه ساعت خواهد بود.
تبصره ۱- وزیر یا وزیران مورد استیضاح می توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.
تبصره ۲- بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آن ها در یک یا چند جلسه باید به طور متوالی صورت گیرد.
تبصره ۳- استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود، موضوعات دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست‌موردبحث قرار دهند.
ماده ۲۲۵- پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس جمهور از طرف هیات وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلی بدهند، به شرطی که صحبت هر کدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور می تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیات وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم می تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.
ماده ۲۲۶- پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رای می‌گذارد.
ماده ۲۲۷- درصورتی که وزیر یا هیات وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح کنندگان مطالب خود را بیان می کنند و رئیس جلسه اعلام اخذ رای عدم اعتماد می‌کند.
ماده ۲۲۸- هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به‌هیچ وجه نمی توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح ها و لوایح سه فوریتی.
دوم- استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور
ماده ۲۲۹- براساس اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی نمایندگان مجلس می توانند رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتی قابل طرح است که حداقل به امضای یک سوم نمایندگان برسد.
ماده ۲۳۰- تقاضای استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده می شود. این تقاضا باید در‌اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان برای رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.
ماده ۲۳۱- حداکثر وقت برای مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوی و متناوباً انجام میشود. مدت صحبت برای هر یک از موافقین و مخالفین استیضاح حداکثر نیم ساعت خواهد بود که با رای مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می‌باشد.
ماده ۲۳۲- وقت برای توضیحات و پاسخ های رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می‌باشد. رئیس جمهور میتواند قسمتی از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتی است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق میگیرد.
ماده ۲۳۳- در صورتی که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهوری اکثریت دو سوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس جمهور رای دادند، مراتب جهت اجرای بند ده (۱۰) اصل یکصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسی به اطلاع مقام رهبری می رسد. این رای گیری مخفی و با‌ورقه خواهد بود.
ماده ۲۳۴- هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون ها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجراء قانون یا اجراء ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسؤولین دستگاه های زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیات رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی ربط ارجاع می گردد. کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیات رئیسه به مجلس ارائه می دهد.
تبصره ۱- چنانچه نظر مجلس بر تایید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی صلاح ارسال می شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.
تبصره ۲- درصورتی که مجلس در مورد رئیس جمهور یا هر یک از وزیران سه نوبت رای به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۳۴ مکرر– هر یک از کمیسیون های، گزاش موضوع مرتبط با مواد(۲۱۱)، (۲۱۴) و (۲۳۴) این قانون را پس از تصویب در مجلس تهیه و فورا از طریق هیات رئیسه حسب مورد به قوه قضاییه به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی ارسالی به قوه قضاییه به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار میگیرد. معاونت نظارت مجلس ملزم به پیگیری اداری موارد مذکور است و گزارش پرونده ها را هر سه ماه یکبار به اطلاع نمایندگان میرساند.
تبصره۱- موارد مذکور در مواد (۲۱۵) و (۲۳۴) این قانون طبق ماده (۵۷۶) قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم-تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵/۳/۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی مورد رسیدگی قرار میگیرد.
عزل یا برکناری مقاماتی که در قانون اساسی احکام خاصی داد، مطابق همان قانون اقدام می شود.
تبصره۲-گزارش ماده(۲۳۴) در مورد رئیس جمهور ، یر اساس بند (۱۰) اصل یکصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسی مورد رسیدگی قرار می گیرد.
مبحث پنجم- گزارش رئیس جمهوری و وزرا به مجلس شورای اسلامی
ماده ۲۳۵- رئیس جمهور و هر یک از وزرا موظف هستند در مردادماه هر سال براساس برنامه های ارائه شده در زمان تشکیل دولت و اخذ رای اعتماد وزرا اسناد و قوانین بالادستی و شاخص های عملکردی متناسب با حوزه وظایف خود، که هیات رئیسه مجلس تعیین می کند، گزارش عملکرد سال گذشته و برنامه سال آینده خود را به صورت کمی و مقایسه ای به مجلس شورای اسلامی تقدیم کنند.
ماده ۲۳۶- گزارش مذکور پس از اعلام وصول، ظرف مدت چهل و هشت ساعت چاپ می شود و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد و همزمان توسط رئیس مجلس مطابق با ماده (۱۴۵) آیین نامه داخلی جهـت بررسـی به کمیسیون یا کمیسیون های ذی ربط، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس ارجاع می شود. کمیسیون اصلی موظف است پس از وصول گزارش ها نسبت به بررسی و جمع بندی آن اقدام و ظرف مدت یک ماه گزارش نهائی را به هیات رئیسه ارائه کند تا خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار گیرد.
تبصره- چنانچه نماینده یا نمایندگان سؤال کننده چهل و هشت ساعت قبل از زمان حضور وزیر درخواست تعویق بررسی سؤال خود را مکتوب به کمیسیون ذیربط ارائه کنند، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را فقط برای یک بار حداکثر به مت یک ماه به تعویق بیندازد.
ماده ۲۳۷- در جلسه علنی، گزارش هر کمیسیون در مورد عملکرد رئیس جمهور یا وزیر مربوط همراه با توضیحات لازم توسط سخنگو به مدت بیست دقیقه و اظهارات دو مخالف هر یک به مدت ده دقیقه استماع می شود. سپس حسب مورد، رئیس جمهور برای دفاع از عملکرد خود حداکثر سی دقیقه و هر یک از وزرا حداکثر بیست دقیقه فرصت صحبت دارند.
ماده ۲۳۸- پس از ارائه گزارش کمیسیون، در مورد اقناع نمایندگان از عملکرد وزیر مربوط رای گیری به صورت مخفی با ورقه به عمل می آید. چنانچه عملکرد هر یک از وزرا به تایید مجلس نرسید، طرح استیضاح با رعایت اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی و قانون آیین نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار میگیرد.
مبحث ششم- سایر مقررات
ماده ۲۳۹- هیات رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین نامه، تعیین شماره مواد و تبصره های الحاقی و اصلاح شماره آن ها به عمل آورد و با کسب نظر کمیسیون آیین نامه داخلی چاپ و توزیع نماید.
ماده ۲۴۰- مصوبات مربوط به آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم الاجراء و از شمول ماده (۲) قانون مدنی مستثنی است.
ماده ۲۴۱- کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین نامه داخلی مجلس لغو می گردد.
