حقوق و مزایای مستخدمین دولتی

حقوق و مزایای مستخدمین دولتی

کارمندان در مقابل خدماتی که به دولت ارائه می‌دهند از حقوق و مزایا برخوردارند. تأمل در ماهیت حقوق و مزایایی که به کارمندان تعلق می‌گیرد نشانگر آن است که برخی از این حقوق و مزایا مادی (مالی) و برخی نیز غیرمالی هستند. منظور از حقوق و مزایای مادی وجوه نقدی و کالاهایی است که به طور مستمر و یا غیرمستمر به مستخدم پرداخت می‌شود.

لیکن حقوق و مزایای غیرمادی امتیازاتی است که قانونگذار به منظور تأمین رفاه مستخدم و خانواده وی و نیز پاسداشت خدمات مستخدم شناسایی کرده است.

حقوق و مزایای مستخدمین دولتی

۱- حقوق و مزایای مادی

گفتیم حقوق و مزایای مادی پرداخت‌های نقدی و جنسی دولت به کارمندان می‌باشد. قبل از اینکه مصادیق این دسته از حقوق و مزایا را بررسی نماییم، ذکر نکات زیر ضروری است.

– حقوق و مزایای مادی کارمندان توسط قانون تعیین می‌شود و قصد و رضایت دستگاه استخدام‌کننده و مستخدم تأثیری در میزان آن ندارد.

– حقوق و مزایای مادی که به مستخدم پرداخت می‌شود، لزوماً با ارزش نیروی کار وی تناسب ندارد و هدف اساسی قانونگذار صرفاً تأمین رفاه و نیازمندی‌های معیشتی کارمندی است که دولت به وسیله خدمات او وظایف و تکالیف خود را به طور مستمر انجام می‌دهد.

– میزان حقوق و مزایای مادی که به مستخدمین پرداخت می‌شود با توجه به مسؤولیت‌ها، وظایف و تکالیف سازمانی آنها تعیین می‌شود. به همین دلیل تفاوت در حقوق و مزایای مادی کارمندان امری بدیهی بوده و این تفاوت به هیچ وجه به معنای تبعیض ناروا نمی‌باشد.

– با توجه به اینکه اصولاً حقوق و مزایای مادی کارمندان تنها وسیله امرار معاش آنها می‌باشد، لذا حقوق و مزایای کارمندان فقط با حکم قانون و یا مراجع قضایی (در حدود قانون) قطع و یا کسر می‌شود.

حال با توجه به نکات فوق به بررسی مصادیق حقوق و مزایای مادی کارمندان می‌پردازیم.

۱-۱ حقوق ثابت (پایه)

حقوق ثابت وجوه نقدی است که به طور مستمر و ماهیانه و با توجه به امتیازاتی که کارمندان بر اساس ارزشیابی عوامل شغل و شاغل کسب می‌کنند، تعیین و پرداخت می‌گردد.

عوامل شغل عواملی نظیر اهمیت و پیچیدگی وظایف و مسؤولیت‌ها، سطح تخصص و مهارتهای مورد نیاز می‌باشد که به یک شغل معین اختصاص دارد. از جمله عوامل شغل، رتبه شغلی می‌باشد که به پنج رتبه مقدماتی، پایه، ارشد، خبره و عالی تقسیم می‌شود. رتبه کارمندان در بدو استخدام اصولاً مقدماتی بوده و بر اساس عواملی نظیر ابتکار و خلاقیت، میزان افزایش مهارت‌ها، انجام خدمات برجسته، طی دوره‌های آموزشی و میزان جلب رضایت ارباب رجوع ارزیابی و ارتقاء می‌یابد.

اما منظور از عوامل شاغل، عوامل و شرایطی است که به شخص کارمند مربوط می‌شود مانند تحصیلات، دوره‌های آموزشی و مهارت، سنوات خدمت و تجربه.

۱-۲- فوق‌العاده‌ها

علاوه بر حقوق ثابت، کارمندان از حقوق و مزایای مادی دیگری نیز برخوردارند که تحت عنوان فوق‌العاده نامیده می‌شوند. انواع فوق‌العاده‌ها عبارت‌اند از:

الف- فوق‌العاده ایثارگری: فوق‌العاده‌ای که متناسب با درصد جانبازی و مدت خدمت داوطلبانه در جبهه و مدت اسارت و یا به دارندگان نشان‌های دولتی پرداخت می‌گردد.

ب- فوق العاده سختی کار: فوق‌العاده‌ای که برای کار در شرایط سخت و محیط‌های غیرمتعارف نظیر کار با اشعه و مواد شیمیایی، کار با بیماران روانی و عفونی، کار در اورژانس و در بخش‌های سوختگی و مراقبت‌های ویژه بیمارستانی، کار با مواد سمی، آتش‌زا و منفجره و کار در اعماق دریا پرداخت می‌شود.

ج- فوق العاده شغل: فوق‌العاده شغل به کارمندان شاغل در مشاغل تخصصی، متناسب با سطح تخصص و مهارت‌ها، پیچیدگی وظایف و مسؤولیت‌ها و شرایط بازار کار پرداخت می‌شود.

د- فوق‌العاده مناطق کمتر توسعه‌یافته و بدی آب و هوا: به کارمندانی که در مناطق کمتر توسعه‌یافته و بد آب و هوا شاغل هستند، دو فوق‌العاده تحت عنوان فوق‌العاده محرومیت از تسهیلات و فوق‌العاده بدی آب و هوا پداخت می‌شود. فهرست این مناطق در تصویب‌نامه مورخ ۲۰/۰۲/۸۸ هیأت وزیران تعیین شده است.

ﻫ- فوق‌العاده کاردانی و عملکرد: فوق‌العاده‌ای که به حداکثر (۷۰%) کارمندان هر دستگاه براساس رتبه‌بندی نمرات ارزشیابی کارمندان، طبق عملکرد کارمندان و با توجه به امتیازی که از عواملی نظیر رضایت ارباب رجوع، رشد و ارتقاء، اثر بخشی و کیفیت و سرعت در اتمام کار کسب می‌نمایند، پرداخت می‌شود.

و- فوق العاده ویژه: فوق‌العاده ویژه در موارد خاص و با توجه به عواملی نظیر بازار کار داخلی و بین‌المللی، ریسک‌پذیری، تأثیر اقتصادی فعالیت‌ها در درآمد ملی، انجام فعالیت و وظایف تخصصی و ستادی و تحقیقاتی و حساسیت کار پداخت می‌شود.

ز- فوق‌العاده مدیریت و سرپرستی: به کارمندان شاغل در مشاغل و پست‌های مدیریتی و سرپرستی، متناسب با پیچیدگی وظایف و مسؤولیت‌ها، حیطه سرپرستی و نظارت و حساسیت‌های شغلی آنها، فوق‌العاده مدییت و سرپرستی پرداخت می‌شود.

ح- فوق‌العاده جذب: این فوق‌العاده برای جذب و نگهداری نیروهای مناسب برای مشاغل تخصصی و مدیریت پرداخت می‌گردد. برای مثال به منظور حفظ کارشناسان حقوقی دستگاه‌های دولتی و جلوگیری از خروج آنها از دستگاه متبوع، فوق‌العاده پرداخت می‌شود.

۱-۳- کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد

از دیگر حقوق و مزایای مادی کارمندان کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد می‌باشد. این کمک هزینه به کارمندان مرد شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر که دارای همسر و فرزند (حداکثر سه فرزند) می‌باشند، پرداخت می‌شود. کمک هزینه اولاد در مورد فرزندان ذکور تا حداکثر ۲۵ سال تمام و به شرط ادامه تحصیل و غیرشاغل بودن و در مورد فرزندان اناث نیز تا حداکثر ۲۵ سال تمام و به شرط نداشتن شوهر پرداخت خواهد شد. البته فرزندان معلول و ازکارافتاده کلی به تشخیص مراجع پزشکی ذی‌ربط، مشمول محدودیت سقف سنی مزبور نمی‌باشند.

علاوه بر این، کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه بگیر که دارای همسر نبوده و یا همسر آنان معلول و یا ازکارافتاده کلی می‌باشد و یا خود به تنهایی متکفل مخارج فرزندان هستند، از کمک هزینه اولاد بهره‌مند می‌شوند.

۱-۴- عیدی

پرداخت نقدی یا غیرنقدی که در پایان سال و به مناسبت عید به کارمندان پرداخت می‌شود. لازم به ذکر است پرداخت عیدی جزو وظایف دستگاه‌های دولتی بوده و باید به گونه‌ای برابر به همه مستخدمان و کارکنان دولتی و مؤسسات عمومی پرداخت شود. میزان عیدی سالانه توسط هیأت وزیران تعیین شده و به کارمندان پرداخت می‌شود.

۱-۵- سایر حقوق و مزایای مادی

علاوه بر حقوق و مزایای فوق‌الذکر ممکن است وجوه دیگری نیز پس از تحقق شرایط قانونی لازم و به طور غیرمستمر به کارمندان پرداخت شود. برای مثال می‌توان به هزینه سفر و فوق‌العاده مأموریت، فوق‌العاده نوبت‌کاری، هزینه ایاب و ذهاب، هزینه اضافه‌کاری، حق‌التدریس، حق‌الترجمه و حق‌التألیف اشاره کرد.

۲- حقوق و مزایای غیرمادی

حقوق و مزایای غیرمادی که مطابق قوانین و مقررات به کارمندان تعلق می‌گیرد، عبارت از موارد زیر می‌باشد.

۲-۱- مرخصی

در حقوق استخدامی ایران، کارمندان برای استراحت، تحصیل، گذران دوره بیماری و … از مرخصی استحقاقی، استعلاجی و بدون حقوق برخوردارند.

الف- مرخصی استحقاقی: کارمندان دولت سالانه ۳۰ روز حق مرخصی با استفاده از حقوق و مزایای مربوطه را دارند. استفاده از این مرخصی با تقاضای کتبی مستخدم و پس از موافقت رئیس اداره ممکن است. در صورتی که رئیس با تقاضای کارمند موافقت نکند، باید تاریخ دیگری را که حداکثر ۶ ماه از تاریخ مورد تقاضای کارمند فاصله داشته باشد، برای استفاده از مرخصی تعیین کند و چنانچه کارمند نتواند از مرخصی خود استفاده کند، مرخصی وی ذخیره خواهد شد. البته هیچ کارمندی نمی‌تواند سالانه بیش از ۱۵ روز از مرخصی استحقاقی خود را ذخیره نماید و چنانچه از بقیه مرخصی خود استفاده ننماید، مدت بیش از ۱۵ روز ذخیره نمی‌شود.

چنانچه کارمندان مرخصی خود را ذخیره نموده باشند، می‌توانند سالانه حداکثر چهار ماه از مرخصی‌های خود را با موافقت رئیس اداره استفاده نمایند.

ب- مرخصی استعلاجی: کارمندان طبق گواهی و تأیید پزشک معتمد، حداکثر تا ۴ ماه در سال از مرخصی استعلاجی استفاده خواهند نمود. محدودیت زمانی مرخصی استعلاجی برای بیماری‌های صعب‌العلاج رعایت نمی‌شود. ضمناً مرخصی بارداری و زایمان مستخدمین زن، طبق قانون ترویج تغذیه شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی تا سه فرزند، شش ماه است.

ج- مرخصی بدون حقوق: کارمندان می‌توانند با موافقت دستگاه متبوع خود حداکثر تا ۳ سال از مرخصی بدون حقوق استفاده نمایند. در صورتی که این مرخصی برای ادامه تحصیلات عالی تخصصی در رشته مربوط به شغل کارمند باشد، تا ۲ سال قابل افزایش خواهد بود.

مدت مرخصی بدون حقوق از لحاظ بازنشستگی جزء سوابق خدمت محسوب نمی‌شود، مگر اینکه برای ادامه تحصیلات عالی و تخصصصی مورد نیاز  وزارتخانه یا مؤسسه بوده و منجر به اخذ مدرک تحصیلی شود. در این صورت با پرداخت کسور قانونی، مدت مرخصی از لحاظ بازنشستگی و وظیفه جزو سوابق خدمت محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است دستگاه اجرایی الزامی به حفظ پست سازمانی کارمند در مدت استفاده از مرخصی بدون حقوق ندارد و در صورتی که پس از پایان مدت مرخصی بدون حقوق، پست سازمانی مناسب برای کارمند وجود نداشته باشد، به حالت آماده به خدمت در می‌آید.

در پایان باید گفت، کارمندان زن که همسر آنها در مأموریت بسر می‌برند می‌توانند تا پایان مأموریت حداکثر به مدت شش سال از مرخصی بدون حقوق استفاده نمایند.

۲-۲- آموزش

آموزش کارمندان در رابطه با وظایف و مسؤولیت‌های سازمانی آنها، امری ضروری برای اداره است. به همین دلیل قانونگذار توجه ویژه‌ای به موضوع آموزش مستمر کارمندان داشته است. در این راستا ماده ۵۸ قانون مدیریت خدمات کشوری مقرر می‌دارد: «سازمان (دولتی) موظف است به ‌منظور ارتقاء سطح کارایی و اثربخشی دستگاه‌های اجرایی‌، نظام آموزش کارمندان دستگاه‌های اجرایی را به‌ گونه‌ای طراحی نماید که همراه با متناسب ساختن دانش‌، مهارت و نگرش کارمندان با شغل موردنظر، انگیزه‌های لازم را جهت مشارکت مستمر کارمندان در فرآیند آموزش تأمین نماید به نحوی که رابطه‌ای بین ارتقاء کارمندان و مدیران و آموزش برقرار گردد و از حداقل سرانه ساعت آموزشی براساس مقررات مربوط در هر سال برخوردار گردند.»

واحدهای اداری حتی به منظور آموزش کارکنان خود می‌توانند در قالب برنامه‌های آموزشی مصوب، برای اجرای دوره‌های آموزشی مورد نیاز خود با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، قراردادهای آموزشی منعقد نمایند. علاوه بر این، دستگاه‌های مزبور می‌توانند کلیه مراحل طراحی‌، اجراء و ارزشیابی دوره‌ها و فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود را به مؤسسات و مراکز آموزشی و پژوهشی دولتی و غیردولتی که صلاحیت فنی و تخصصی آنها به تأیید سازمان رسیده باشد، واگذار نمایند.

۲-۳- حق حمایت قضایی

طبق ماده ۸۸ قانون مدیریت خدمات کشوری و قانون حمایت قضایی از کارمندان دولت، کارمندان واحدهای اداری در انجام وظایف و مسؤولیت‌های قانونی در برابر شاکیان مورد حمایت قانونی می‌باشند. به عبارت دیگر، چنانچه هر یک از کارمندان دولت به دلیل انجام وظایف و تکالیف شغلی خود طرف دعوی حقوقی و یا کیفری قرار گیرند، دستگاه متبوع آنها مکلفند به تقاضای کارمندان، با استفاده از کارشناسان حقوقی خود یا گرفتن وکیل حمایت قضایی لازم را مهیا نمایند.

دانلود فایل pdf بخشنامه‌ها در پیام‌رسان‌های داخلی

?روبیکا
https://rubika.ir/shenasname
?ایتا
eitaa.com/Shenasname
?بله
https://ble.ir/Shenasname
?سروش
splus.ir/Shenasname