فهرست و شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور

مشاغل سخت و زیان آور: لیست و شرایط بازنشستگی مشاغل خطرناک (به روزرسانی قوانین دی ۱۴۰۰)

احتمالا شنیده‌اید که بعضی افراد بعد از ۲۰ تا ۲۵ سال اشتغال می‌توانند، بازنشسته شوند. شاید در نگاه اول جذاب به نظر برسد. بالاخره این افراد بین ۵ تا ۱۰ سال کمتر کار می‌کنند و به همان نسبت، حق‌بیمه کمتری هم می‌پردازند. اما بهتر است برای نتیجه‌گیری عجله نکنیم و از خود بپرسیم: مگر آنها چه شغلی دارند که قانون کار برایشان استثناء قائل شده‌است؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در شرایط کاری این افراد پیدا کرد. مشاغل سخت و زیان آور، به کارهایی گفته می‌شود که سلامت جسمی و روانی انسان را به خطر می‌اندازد. اگر مایلید در این باره بیشتر بدانید، با ما همراه باشید.

اگر محیط کاری از نظر عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی استاندارد نباشد؛ سلامت افراد به خطر می‌افتد. این خطرات تنش‌های روحی و جسمی سنگینی به شاغلین در این محیط‌ها وارد می‌کند. معمولا این تنش‌ها باعث بیماری‌های شغلی و عوارض ناشی از آن مانند: از کار افتادگی دائم و جزئی در فرد می‌شوند. همچنین آمار حوادث منجر به فوت در این مشاغل پایین نیست. کارفرما تلاش می‌کند، گاه با بهره‌گیری از تدابیر فنی/مهندسی و گاه ایمنی/بهداشتی از شرایط سخت و زیان‌آور محیط کار بکاهد. با وجود این، افراد در مشاغل سخت و زیان آور همچنان دچار فرسودگی و آسیب می‌شوند. در این راستا، قانون‌گذار در تعیین سن بازنشستگی آنان تمهیداتی اندیشیده تا تاثیر مخاطرات شغلی بر جسم/روان‌شان به حداقل برسد.

انواع مشاغل سخت و زیان آور

مشاغل سخت و زیان آور، طبق نظر شورای عالی کار به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم می‌شوند:

گروه الف: اگرچه ماهیت این مشاغل سخت و زیان‌آور است؛ اما کارفرما می‌تواند با استفاده از تمهیدات ایمنی/بهداشتی سختی‌هایش را حذف کند.

گروه ب: اگرچه ماهیت مشاغل این گروه سخت و زیان‌آور است؛ اما با استفاده از تمهیدات ایمنی/بهداشتی نمی‌توان سختی‌هایش را حذف کرد. انجام این تدابیر توسط کارفرما صرفا از سختی و زیان‌آوری کار می‌کاهد.

لیست مشاغل سخت و زیان آور

در لیست مشاغل سخت و زیان آور مصوب وزارت کار و بهداشت، ۱۱۰ شغل قرار می‌گیرند. این مشاغل در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌شوند.

کار در معدن

معادن خواه تحت‌الارضی باشد یا سطح‌الارضی: مادامی که موجب شود کارگران در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده به استخراج مشغول شوند.

کار استخراج

مباشرت و نظارت کارگر در میله‌ها، راهروهای سرپوشیده و تونل‌های معدن: اعم از جدا کردن، منفجر کردن مواد، حمل مواد حاصل از انفجار، اداره کردن تاسیسات آب و برق در داخل معدن

کار در مخازن سربسته

حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها در این دسته قرار می‌گیرند.

کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب

به دو شرط زیر این شغل، در لیست مشاغل سخت و زیان آور لحاظ می‌شود:

• مجاورت کارگر با بخارات زیان‌آور و حرارت
• داشتن مسئولیت تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌ها

کارگران مشغول به کار در کارگاه‌ها

کارگاه‌هایی چون: سالامبورسازی، دباغی، روده پاک‌کنی در این دسته قرار می‌گیرند. همچنین کارگرانی که به طور مستمر در گندآبروها، جمع‌آوری/حمل/دفن زباله شهری مشغولند.

کارگرهای مشغول به کار در دامداری‌ها و طیور

این کارگرها مسئولیت جمع‌آوری، انتقال و انبارکردن کود را به عهده دارند.

کار در ارتفاع

کسانی که در ارتفاع بیش از ۵ متر از سطح زمین کار می‌کنند مانند: فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها

کار بر روی دکل‌های برق

کسانی که بر خطوط و پست‌های انتقال برق فشار قوی کار می‌کنند: فشار ۶۳ کیلو ولت و بالاتر مدنظر است.

مشاغل مربوط به آسفالت خیابان‌ها

کسانی که به طور مداوم در مشاغلی مانند: پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی کار می‌کنند.

مشاغل مربوط به جوشکاری

جوشکاری در مخازن شامل این دسته می‌شود.

کار با مواد رادیو اکتیو

تماس مداوم با اشعه در فرد بیماری ایجاد می‌کند. برای مثال: تماس مستقیم با رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز.

کار در محل‌های پر فشار

مشاغلی مانند غواصی در عمق به علت وجود فشار محیطی بیش از حد در این دسته گنجانده می‌شود.

کار در محیط‌های پر سر و صدا

اگر سر و صدای محیط کار به حدی زیاد باشد که باعث بیماری‌های شنوایی و حتی کری کارگر شود. البته به شرطی که تمام مقررات حفاظتی و ایمنی هم نتواند به حذف این خطرات کمک کند.

کار با مواد شیمیایی

اشتغال به کارهای زیر در این دسته قرار می‌گیرند:

• کار در امور سم‌پاشی مزارع، باغات و اشجار
• ضدعفونی اماکن، طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری
• مجاورت مستقیم با سموم و حشره‌کش‌ها در هنگام تولید ترکیب مواد سمی

کار در محیط پرارتعاش

اگر ارتعاش محیط، سلامتی کارگر را به خطر اندازد در این دسته قرار می‌گیرد.

کار در محیط‌ها خاص

موارد زیر جزء این دسته قرار می‌گیرد:

• شاغلین در ندامتگاه‌ها و زندان: به شرطی که مستقیما با زندانیان را در ارتباط باشند.
• شاغلین در مراکز روان‌درمانی: به شرطی که مستقیما با بیماران روانی در ارتباط باشند.

کار در بعضی حوزه‌های پزشکی

موارد زیر در این دسته قرار می‌گیرند:

• هوشبری
• مامایی
• فوریت‌های پزشکی
• کارشناس علوم آزمایشگاهی
• تمام مشاغل زیر مجموعه موارد بالا

کار در حوزه‌های خاص

موارد زیر هم در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند:

• خبرنگاری
• آتش‌نشانی
• رانندگان حمل‌ونقل بار و مسافران درون و برون شهری
• راهداران و رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده‌ها

آیا شغل شما در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار دارد؟ برای مدیریت هزینه‌های ناشی از آسیب در هنگام کار، بیمه حوادث انفرادی را تهیه کنید.

نکته مهم در مورد لیست مشاغل سخت و زیان آور

با دیدن لیست مشاغل سخت و زیان آور، ممکن است پرسش‌هایی از این قبیل پیش بیایید: اگر شغل فرد در لیست بالا قرار نگیرد، آیا او می‌تواند برای سختی کار به اداره کار درخواست دهد؟ بله می‌تواند. برخی از کارفرماها برای فرار از پرداخت حق‌بیمه مازاد و… از بردن عنوان شغلی هنگام رد کردن سوابق بیمه خودداری می‌کنند. اگر فردی فکر می‌کند، شغلش مشمول دریافت سختی کار می‌شود، می‌تواند به اداره کار درخواست بدهد.

تعیین سخت و زیان‌آور بودن شغل

برای تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل، سوابق و شرایط محیط کار بررسی می‌شود.

درخواست بررسی مشاغل

افراد زیر می‌توانند برای بررسی شرایط کار درخواست بدهند:

• کارگر
• کارفرما
• تشکل‌ها
• وزارت بهداشت و درمان
• وزارت کار و امور اجتماعی
• صندوق تامین اجتماعی

پس از ارائه درخواست، کمیته‌ استانی برای بررسی سوابق و شرایط محیط از محل، بازدید می‌کنند. در صورت تایید این کمیته، شغل مورد درخواست در لیست مشاغل سخت قرار می‌گیرد.

شرایط بازنشستگی در زنان و مردان

شرایط بازنشستگی در مردان و زنان به شرح زیر است:

بازنشستگی برای مردان

مردان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:

•  ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
•  ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
•  ۳۵ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی

شرایط بازنشستگی برای زنان

زنان در شرایط زیر می‌توانند بازنشسته شوند:

• ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
• ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
• ۳۵ سال پرداخت حق‌بیمه بدون شرایط سنی
• ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه

فرمول محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه

سازمان تامین اجتماعی برای محاسبه سابقه پرداخت حق‌بیمه از فرمول زیر استفاده می‌کند:

فرمول محاسبه سوابق بیمه:{(سابقه کار سخت و زیان‌آور ضرب در یک و نیم) + سابقه کار عادی}

حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور

کارفرما در این مشاغل موظف است ۲۷% حق بیمه بپردازد. از این مقدار، ۲۳% درصد حق‌بیمه مشابه مشاغل عادی و ۴% درصد حق‌بیمه اضافی مربوط به کارهای سخت است.

شرایط احراز بازنشستگی در مشاغل سخت

متقاضی بازنشستگی باید ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت، اشتغال داشته باشد.

منظور از توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور

ایام زیر به شرط بودن در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور، جزء سابقه فرد محسوب می‌شود:

• تعطیلات هفتگی
• تعطیلات رسمی
• روزهای استفاده از مرخصی استحقاقی
• ایام استفاده از مرخصی‌هایی چون: ازدواج، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ۳ روز.
• ایام مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی: معمولا حقوق این روزها توسط کارفرما پرداخت می‌شود. همچنین بیمه‌شده می‌تواند از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کند.

ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل نمی‌کند

روزهای زیر در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور توالی آن را زایل نمی‌کند:

1. ایام خدمت وظیفه سربازی: به شرط آنکه بیمه‌شده حداکثر ظرف دو ماه پس پایان خدمت به کار خود یا دیگر مشاغل سخت بازگردد.
2. ایام حالت تعلیق: منظور شرایط قهریه طبیعی مانند: سیل، زلزله و آتش‌سوزی همچنین حوادث و مخاطرات اجتماعی چون جنگ است.
3. دوران توقیف بیمه‌شده: به شرطی که حکم محکومیت برای فرد صادر نشود. همچنین اگر کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق این دوران –توقیف- را به شخص پرداخت کند.
4. ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری: به شرطی که بیمه‌شده قبل از اتمام دوره یا بلافاصله بعد از آن به مشاغل سخت برگردد.
5. ایام خدمت در جبهه
6. دوران اسارت یا محکومیت سیاسی: در صورتی که بیمه‌شده به عنوان آزاده شناخته شود.
7. ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری: منوط به اینکه در فواصل تاریخی ۱۰/۰۵/۵۴ تا ۰۱/۰۴/۵۹ واقع شود.
8. غیبت غیر موجه: طول غیبت بیشتر از ۳۶۵ روز در ۲۰ سال نباشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد نشود.
9. ایام بلاتکلیفی بیمه‌شده: فرد برای بهره‌گیری از این بند به آرای صادره از سوی هیات‌های حل اختلاف و… استناد کند.

ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل می‌کند

ایام زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت بیفتد توالی را زایل می‌کند و مشمول تناوب در سابقه بیمه می‌شود:

1. اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
2. اشتغال در کارها و مشاغل عادی
3. اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
4. بیمه اختیاری
5. بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
6. استفاده از مرخصی بدون حقوق: این بند، مرخصی بیش از دو ماه و به هر منظور را شامل می‌شود.
7. غیبت غیر موجه: اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد شود.

استثنائات توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور

شرایط زیر به عنوان استثناء توالی و تناوب کارهای سخت در آیین‌نامه سال ۱۳۹۳ مشخص شده است:

اگر شرایط زیر محقق شود؛ توالی خدمت در مشاغل سخت و زیان آور از بین نمی‌رود: اگر فرد در طی ۲۰ سال سابقه خدمت حداکثر یک سال به هر عنوان در این کارها اشتغال نداشته باشد. عناوین اشاره شده در این آیین‌نامه شامل: غیبت، بیماری، اخراج، ترک کار، کارکرد عادی، مشاغل آزاد، بیمه اختیاری و… می‌شود.

ساعات کار و اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور

مطابق ماده ۵۲ قوانین کار، ساعات کاری در مشاغل سخت نباید بیشتر از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته باشد. طبق ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری در این مشاغل ممنوع است.

مرخصی در مشاغل سخت

مرخصی سالیانه در این مشاغل، پنج هفته در سال است. به این افراد توصیه می‌شود برای کم کردن فرسودگی و آسیب ناشی از کار، شش ماه یکبار به مرخصی بروند.

اشتغال زنان و نوجوانان در مشاغل سخت و زیان‌آور

اشتغال زنان و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال در مشاغل خطرناک، ممنوع است. ممنوعیت اشتغال زنان در کارهای سخت در ماده ۷۵ قانون کار و ممنوعیت اشتغال نوجوانان در ماده ۸۳ آمده است.

درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور

افراد برای ثبت درخواست بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور می‌توانند به سامانه مشاغل سخت و زیان آور وزارت تعاون کار و امور اجتماعی مراجعه کنند.

بیمه حوادث انفرادی و مشاغل سخت و زیان آور

اگر در کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارید توصیه می‌شود از پوشش‌های بیمه حوادث انفرادی نیز استفاده کنید. این بیمه‌نامه در دسته بیمه اشخاص قرار دارد که می‌توانید آن را به صورت سازمانی و انفرادی تهیه کنید.