ابطال بخشنامه شماره ۷۲۱/۹۶/۱۰۰۰- ۳۰/۱/۱۳۹۶ سازمان تامین‌اجتماعی از حیث افزایش شرط قانونی داشتن ۲۰ سال متوالی در کارهای سخت و زیان‌آور به داشتن حداقل ۲۵ سال برای پرستاران (رأی شماره‌های ۷۷۹ الی ۷۸۱ مورخ ۱۳۹۶/۸/۱۶ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)
تاریخ دادنامه: ۱۳۹۶/۸/۱۶
شماره دادنامه: ۷۷۹ الی ۷۸۱
کلاسه پرونده: ۲۶۹/۹۶، ۲۶۶/۹۶، ۲۰۹/۹۶
مرجع رسیدگی: هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری.
شاکیان: آقایان ۱ـ مهدی یوسفی ۲ـ صلاح‌الدین بهزادی سام ۳ـ محمدرضا شاه ملکی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ سازمان تامین‌اجتماعی
گردش کار: شاکیان به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده‌اند که:
«الف ـ به موجب جزء «ب» بند ۱ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۳ و تبصره ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی مقرر شده‌است: «افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.»
ب ـ در اجرای بند ۵ ماده واحده فوق‌الذکر اختیار تهیه آیین‌نامه اجرایی قانون یاد شده مشتمل بر تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور، نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه بر عهده هیأت‌وزیران قرار گرفته و مرجع اخیرالذکر بر حسب تکلیف قانونگذار، آیین‌نامه اجرایی را به تصویب رسانده‌است. در ماده ۱۳ آیین‌نامه چنین آمده است: «شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور به شرح زیر می‌باشد:
۱ـ بیمه شدگانی که حداقل ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور داشته باشند بدون شرط سنی می‌توانند درخواست بازنشستگی از سازمان تامین‌اجتماعی نمایند.
۲ـ ……… ۳ـ ……… ۴ـ ………
۵ ـ افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور مربوط به قبل از تاریخ تصویب قانون را داشته باشند و یا در آینده شرایط مذکور را احراز نمایند می‌توانند درخواست بازنشستگی خود را با رعایت بند۱ این ماده به سازمان تامین‌اجتماعی تسلیم نمایند.»
ج ـ شغل پرستاری به موجب مصوبه شماره ۴۵۶۶۴- ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیأت‌وزیران به عنوان یکی از مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شده است و در نتیجه دارندگان این شغل با رعایت شرایط مربوط می‌توانند درخواست بازنشستگی نمایند. به موجب مقررات مذکور متقاضی استفاده از امتیازات قانونی فوق‌الذکر با داشتن ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور می‌تواند درخواست بازنشستگی خود را به سازمان تامین‌اجتماعی اعلام تا سازمان مذکور در صورت داشتن شرایط قانونی فرد متقاضی نسبت به صدور حکم بازنشستگی و تعیین مستمری اقدام نماید. علیرغم مصرحات مقررات یاد شده مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی به موجب بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ چنین مقرر کرده است:
«با عنایت به ضرورت مدیریت منابع انسانی در پیشبرد اهداف سازمان و لزوم نگهداشت نیروهای تخصصی و با تجربه در راستای ارتقاء سطح کیفیت خدمات درمانی و افزایش رضایتمندی مراجعین و بیمه شدگان و با توجه به وجود مشکلات جذب نیروهای درمانی کارآمد در حوزه بهداشت و درمان کشور که امکان جایگزینی نیروهای خروجی را در حال حاضر دچار چالش نموده است، لذا ضروری است مدیریت درمان استان صرفاً نسبت به ارسال درخواستهای بازنشستگی کادر پرستاری با استفاده از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور با سنوات خدمتی ۲۵ سال اقدام نمایند.»
با عنایت به اینکه به موجب بخشنامه مذکور شرط قانونی داشتن ۲۰ سال متوالی در کارهای سخت و زیان‌آور به داشتن حداقل ۲۵ سال برای پرستارانی که تمایل به استفاده از بازنشستگی براساس قانون مشاغل سخت و زیان‌آور دارند، افزایش داده شده و مانع ارسال کلیه درخواستهای متقاضیان شده است، بنابراین بخشنامه مورد شکایت خلاف جزء «ب» بند ۱ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۳ و تبصره ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی و با توجه به بند ۵ ماده واحده قانون مزبور خارج از حدود اختیارات سازمان تامین‌اجتماعی می‌باشد در نتیجه درخواست ابطال آن را دارم. همچنین با عنایت به اینکه اجرای بخشنامه مورد شکایت موجب تضییع حق افراد زیادی شده است ابطال آن را براساس ماده ۱۳ قانون تشکیلات و آیین‌دادرسی دیوان عدالت اداری از تاریخ تصویب را خواستارم.»
متن بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ مورد شکایت به قرار زیر است:
«احتراماً، با عنایت به ضرورت مدیریت منابع انسانی در پیشبرد اهداف سازمان و لزوم نگهداشت نیروهای تخصصی و با تجربه در راستای ارتقاء سطح کیفیت خدمات درمانی و افزایش رضایتمندی مراجعین و بیمه شدگان و با توجه به وجود مشکلات جذب نیروهای درمانی کارآمد در حوزه بهداشت و درمان کشور که امکان جایگزینی نیروهای خروجی را در حال حاضر دچار چالش نموده است، لذا ضروری است مدیریت درمان استان صرفاً نسبت به ارسال درخواستهای بازنشستگی کادر پرستاری با استفاده از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور با سنوات خدمتی حداقل ۲۵ سال اقدام نمایند. ـ مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل امور حقوقی و دعاوی سازمان تامین‌اجتماعی به موجب لایحه شماره ۷۱۰۰/۹۶/۳۲۳۷ ـ ۱۳۹۶/۶/۵ توضیح داده است که:
«احتراماً، بازگشت به اخطاریه مورخ ۱۳۹۶/۲/۱۷ صادره در پرونده کلاسه ۲۰۹/۹۶ و پیرو اعتراض اولیه شماره ۷۱۰۰/۹۶/۱۱۲۴ ـ ۱۳۹۶/۳/۳، موضوع دعوای آقای مهدی یوسفی به خواسته ابطال بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ سازمان تامین‌اجتماعی، مستدعی است مقرر فرمایید با عنایت به دفاعیات ذیل نسبت به رد شکایت مطروحه در هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری اقدام لازم مبذول نمایند.
الف) شرح شکایت و خواسته شاکی
شاکی در دادخواست ارائه شده مدعی است که به موجب جزء (ب) بند ۱ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۳ و تبصره ماده۷۶ قانون تامین‌اجتماعی مقرر شده است: «افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور ۱/۵ سال محاسبه خواهد شد.» در حالی که علیرغم مقررات یاد شده، مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی به موجب بخشنامه معترض عنه مقرر نموده که مدیریت درمان استان صرفاً نسبت به ارسال درخواستهای بازنشستگی کادر پرستاری با استفاده از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور با سنوات خدمتی ۲۵ سال اقدام نمایند، بنابراین به دلیل این که بخشنامه معترض عنه برخلاف جزء (ب) بند ۱ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۳ و تبصره ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی می‌باشد، تقاضای ابطال آن را دارد.
ب) دفاعیات ماهوی:
شاکی در دادخواست ارائه شده مدعی است که بخشنامه معترض عنه مغایر جزء (ب) بند ۱ ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ الحاقی ماده ۷۶ قانون اصلاح مواد ۷۲ و ۷۳ و تبصره ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی می‌باشد در ارتباط لازم به ذکر است قانون موصوف مقرر نموده، «افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.»
بنابراین با عنایت به اینکه مطابق جزهای ۱ و ۲ بند الف ماده واحده فوق کارهای سخت و زیان‌آور تعریف شده و تکلیف کارفرمایان نیز تبیین گردیده است و از آن جایی که این امر حکایت از این دارد که کارگران مشمول قانون تامین‌اجتماعی مجاز به استفاده از این مزایا هستند، لذا موضوع مشمول قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور نسبت به مشمولین قانون کار می‌باشد و از این حیث شکایت شاکی به لحاظ عدم ارتباط قانون مورد استناد، قابل رد می‌باشد، ضمناً لازم به ذکر است که این امر به موجب دادنامه‌های شماره ۵۱۵ ـ ۱۳۸۷/۸/۵ و شماره ۹۴۵ ـ ۱۳۹۲/۱۲/۵ هیأت‌عمومی و دادنامه شماره ۶۴ ـ ۱۳۹۲/۱۱/۶ هیأت تخصصی دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار گرفته است.
۲ـ به موجب ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور، کلیه وزارتخانه‌ها، شرکتها، موسسات دولتی، شهرداریها، بانکها، موسسات و شرکتهای سازمانهایی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است و همچنین بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی ایران می‌توانند مستخدمین معلول (اعم از جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی، معلولین حوادث ناشی از کار، بیماران ناشی از شرایط خاص کار و معلولین عادی) …. با عنایت به مفاد ماده واحده و این که در متن آن به واژه (می‌توانند) تصریح شده، لذا دستگاههای مشمول قانون مزبور مخیرند شرایط بازنشستگی پیش از موعد را اعمال کنند.
۳ـ از آنجایی که سازمان تامین‌اجتماعی یک نهاد عمومی غیردولتی با استقلال اداری و مالی است که به موجب ماده ۱۱۷ قانون مدیریت خدمات کشوری از قانون مذکور خارج شده است و دارای آیین‌نامه استخدامی خاص خود می‌باشد، لذا با عنایت به این که در قانون تامین‌اجتماعی و آیین‌نامه استخدامی سازمان مقرره‌ای در خصوص احراز شرایط بازنشستگی پیش از موعد کارکنان پیش‌بینی نشده است، لیکن حسب ماده ۱۱۴ قانون تامین‌اجتماعی «ضوابط سنی و مدت خدمت برای احتساب مستمری بازنشستگی کارکنان سازمان قبل از موعد مقرر تابع ضوابط و مقررات قانون استخدام کشوری و تغییرات و اصلاحات بعدی آن خواهد بود.» از آن جایی که قانون مدیریت خدمات کشوری اکنون جایگزین قانون استخدام کشوری شده است لذا جهت احراز شرایط بازنشستگی کارکنان سازمان در صورتی که پیش از موعد باشد بایستی حسب قانون مزبور اقدام نمود. حسب تبصره ۱ ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری، مقرر گردیده سابقه مذکور در بند الف و همچنین شرط سنی مزبور در بند (ب) برای متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور و جانبازان و معلولان تا پنج سال کمتر می‌باشد و شرط سنی برای زنان منظور نمی‌گردد.
بنابراین با توجه به بندهای الف و ب ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری، در صورتی که شاغلین در مشاغل سخت و زیان‌آور و جانبازان و معلولان ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، زنان بدون لحاظ شرط سنی و مردان با داشتن ۵۵ سال سن می‌توانند بازنشسته شوند و همچنین در صورتی که این افراد در مشاغل غیر تخصصی شاغل باشند با ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه و چنان چه در مشاغل تخصصی شاغل باشند با ۳۰ سال در صورت تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد و بالاتر می‌توانند در مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شوند. ضمناً لازم به ذکر است، کارکنان دستگاههای اجرایی از جمله سازمان تامین‌اجتماعی در صورتی که مشمول قانون کار باشند می‌توانند حسب قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی و آیین‌نامه اجرایی آن (آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور) با ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه به صورت متوالی و یا ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه به طور متناوب و احراز شرایط مقرر قانونی بازنشسته شوند. مضافاً اینکه تبصره ماده ۱ آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب ۱۳۸۱/۵۲/۲۶ مقرر نموده، مشمولین قانون «نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان‌آور مصوب ۱۳۶۷ و اصلاحات بعدی آن» و همچنین مشمولین قانون «حفاظت در برابر اشعه مصوب ۱۳۶۸ و اصلاحات بعد آن» تابع قوانین و مقررات مربوط خواهند بود. بنابراین کارکنان دستگاههای اجرایی از جمله کارمندان رسمی و پیمانی سازمان منصرف از قانون اصلاح تبصره ۲ ماده۷۶ قانون تامین‌اجتماعی و آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور می‌باشد.
ضمناً اضافه می‌نماید سازمان تامین‌اجتماعی در اجرای دستور اداری شماره ۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۱ مبنی بر بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور کادر پرستاری، متقاضیانی که دارای شرایط خاص می‌باشند را براساس دستور اداری شماره ۲۰۰۰/۹۶/۴۷۰ ـ ۱۳۹۶/۲/۳۱ مورد بررسی قرار داده و در صورت احراز شرایط و موافقت، مراتب را با رعایت سایر ضوابط و مقررات جاری جهت اقدام به اداره کل امور اداری ارسال می‌نمایند. با عنایت به مراتب فوق و اینکه بخشنامه معترض عنه کاملاً منطبق با قوانین و مقررات مربوطه بوده و موارد استنادی شاکی بلادلیل می‌باشد تقاضای رسیدگی و رد شکایت مطروحه مورد استدعاست.»
هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۳۹۶/۸/۲۳ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت‌عمومی
نظر به اینکه کارکنان سازمان تامین‌اجتماعی بر حسب آیین‌نامه استخدامی سازمان، مشمول آیین‌نامه استخدامی مذکور و یا بر حسب ماده ۲۰ آیین‌نامه مزبور از شمول آیین‌نامه خارج و مشمول قانون کار می‌باشند و از حیث مقررات مربوط به نحوه بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور تابع مقررات مربوط به دستگاههای اجرایی براساس ارجاع ماده ۱۱۴ قانون تامین‌اجتماعی و یا قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی مصوب ۱۳۸۰ می‌باشند و در قانون اخیرالذکر بازنشستگی به لحاظ اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور با داشتن ۲۰ سال سابقه کار متوالی و یا ۲۵ سال متناوب پیش‌بینی شده است بنابراین دلالت حصری بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۹۶/۷۲۱ ـ ۱۳۹۶/۱/۳۰ سازمان تامین‌اجتماعی مبنی بر اینکه مدیریتهای درمان سازمان تامین‌اجتماعی صرفاً نسبت به ارسال درخواستهای کادر پرستاری سازمان موصوف که دارای حداقل ۲۵ سال سابقه می‌باشند اقدام نماید، خلاف قانون فوق‌الذکر تشخیص و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین‌دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
رئیس هیأت‌عمومی دیوان عدالت اداری- محمدکاظم بهرامی