وضعیت فوت رئیس جمهور در اصل ۱۳۱ قانون اساسی

وضعیت فوت رئیس جمهور در اصل ۱۳۱ قانون اساسی

شناسنامه قانون- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فرض فوت رئیس جمهور را پیش بینی کرده است و طبق اصل یکصد و سی و یک قانون اساسی، در صورت فوت رئیس جمهور، معاون‏ اول‏ رئیس‏ جمهور با موافقت‏ رهبری‏ اختیارات‏ و مسئولیتهای‏ وی‏ را بر عهده‏ می‏ گیرد.

وضعیت فوت رئیس جمهور در اصل ۱۳۱ قانون اساسی

طبق اصل یکصد و سی و یک قانون اساسی، در صورتی که رئیس جمهور حین دوره ریاست جمهوری فوت کند، معاون‏ اول‏ رئیس‏ جمهور با موافقت‏ رهبری‏ اختیارات‏ و مسئولیت‌های‏ وی‏ را بر عهده‏ می‏ گیرد و شورایی‏ متشکل‏ از رئیس‏ مجلس‏ و رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏ و معاون‏ اول‏ رئیس‏ جمهور موظف‏ است‏ ترتیبی‏ دهد که‏ حداکثر ظرف‏ مدت‏ پنجاه‏ روز رئیس‏ جمهور جدید انتخاب‏ شود.

اصل‏ یکصد و سی ‎ و یک قانون اساسی:

در صورت‏ فوت‏، عزل‏، استعفاء، غیبت‏ یا بیماری‏ بیش‏ از دو ماه‏ رئیس‏ جمهور و یا در موردی‏ که‏ مدت‏ ریاست‏ جمهوری‏ پایان‏ یافته‏ و رئیس‏ جمهور جدید بر اثر موانعی‏ هنوز انتخاب‏ نشده‏ و یا امور دیگری‏ از این‏ قبیل‏، معاون‏ اول‏ رئیس‏ جمهور با موافقت‏ رهبری‏ اختیارات‏ و مسئولیتهای‏ وی‏ را بر عهده‏ می‏ گیرد و شورایی‏ متشکل‏ از رئیس‏ مجلس‏ و رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏ و معاون‏ اول‏ رئیس‏ جمهور موظف‏ است‏ ترتیبی‏ دهد که‏ حداکثر ظرف‏ مدت‏ پنجاه‏ روز رئیس‏ جمهور جدید انتخاب‏ شود. در صورت‏ فوت‏ معاون‏ اول‏ و یا امور دیگری‏ که‏ مانع انجام‏ وظایف‏ وی‏ گردد و نیز در صورتی‏ که‏ رئیس‏ جمهور معاون‏ اول‏ نداشته‏ باشد مقام‏ رهبری‏ فرد دیگری‏ را به‏ جای‏ او منصوب‏ می‏ کند.

عدم امکان استیضاح وزرا در مدت تصدی معاون اول رئیس جمهور

همچنین طبق اصل یکصد و سی و دوم قانون اساسی، در مدتی که به هر جهت از جمله در مورد فوت رئیس جمهور اختیارات او بر عهده معاون اول است، مجلس شورای اسلامی نمی تواند وزرا را استیضاح کند.

اصل‏ یکصد و سی و دوم:

در مدتی‏ که‏ اختیارات‏ و مسئولیتهای‏ رئیس‏ جمهور بر عهده‏ معاون‏ اول‏ یا فرد دیگری‏ است‏ که‏ به‏ موجب‏ اصل‏ یکصد و سی‏ و یکم‏ منصوب‏ می‏ گردد، وزراء را نمی‏ توان‏ استیضاح‏ کرد یا به‏ آنان‏ رای‏ عدم‏ اعتماد داد و نیز نمی‏ توان‏ برای‏ تجدید نظر در قانون‏ اساسی‏ و یا امر همه‏ پرسی‏ اقدام‏ نمود.

بررسی تاریخی وضعیت پس از شهادت رئیس جمهور محمدعلی رجائی

رئیس جمهور شهید محمدعلی رجائی به همراه شهید محمدجواد باهنر نخست وزیر، ۸ شهریور سال ۱۳۶۰ بر اثر انفجار تروریستی در محل ساختمان به شهادت رسیدند، در آن زمان طبق اصل یکصد و سی و یکم قانون اساسی مصوب همه پرسی سال ۱۳۵۸، در صورت فوت رئیس جمهور شورای موقت ریاست جمهوری عهده دار وظایف او می شد.

محمدعلی رجائی دومین رئیس جمهور ایران در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۶۰ به همراه محمدجواد باهنر نخست وزیر و عبدالحسین دفتریان مدیر کل مالی اداری نخست وزیری و هوشنگ وحید دستجردی رئیس شهربانی کشور بر اثر انفجار تروریستی ساختمان نخست وزیری به شهادت رسیدند.

«شورای موقت ریاست جمهوری» در قانون اساسی پیش از بازنگری سال ۱۳۶۸

طبق اصل یک و سی و یکم قانون اساسی مصوب همه پرسی سال ۱۳۵۸، در صورت فوت رئیس جمهور وظایف او بر عهده شورایی با عنوان «شورای موقت ریاست جمهوری» قرار می گرفت.

ترکیب «شورای موقت ریاست جمهوری» در اصل یکصد و سی ام قانون اساسی شامل نخست‏ وزیر، رئیس‏ مجلس‏ شورای‏ ملی‏ و رئیس‏ دیوان عالی‏ کشور تعیین شده بود.

پس از بازنگری قانون اساسی در همه پرسی سال ۱۳۶۸ اصل یکصد و سی و اصل یکصد و سی و یکم اصلاح شدند و فرایند حقوقی تصدی وظایف رئیس جمهور در فرض فوت او با موافقت رهبری بر عهده معاون اول رئیس جمهور قرار گرفت و به این ترتیب «شورای موقت ریاست جمهوری» از نظام حقوقی ایران حذف شد.

اصل یکصد و سی ام قانون اساسی (پیش از بازنگری سال ۱۳۶۸)

در هنگام‏ غیبت‏ یا بیماری‏ رئیس‏ جمهور شورائی‏ بنام‏ شورای‏ موقت‏ ریاست‏ جمهوری‏ مرکب‏ از نخست‏ وزیر، رئیس‏ مجلس‏ شورای‏ ملی‏ و رئیس‏ دیوانعالی‏ کشور وظایف‏ او را انجام‏ می دهد، مشروط بر اینکه‏ عذر رئیس‏ جمهور بیش‏ از دو ماه‏ ادامه‏ نیابد و نیز در مورد عزل‏ رئیس‏ جمهور یا در موردی که‏ مدت‏ ریاست‏ جمهوری‏ سابق‏ پایان‏ یافته‏ و رئیس‏ جمهور جدید بر اثر موانعی‏ هنوز انتخاب‏ نشده‏، وظایف‏ ریاست‏ جمهوری‏ بر عهده‏ این‏ شوری‏ است‏.

اصل یکصد و سی و یکم قانون اساسی (پیش از بازنگری سال ۱۳۶۸)

در صورت‏ فوت‏، کناره‌گیری‏ یا بیماری‏ بیش‏ از دو ماه‏ و عزل‏ رئیس‏ جمهور، یا موجبات‏ دیگری‏ از این‏ گونه،‏ شورای‏ موقت‏ ریاست‏ جمهوری‏ موظف‏ است‏ ترتیبی‏ دهد که‏ حداکثر ظرف‏ پنجاه‏ روز رئیس‏ جمهور جدید انتخاب‏ شود و در این‏ مدت‏ وظایف‏ و اختیارات‏ ریاست‏ جمهوری‏ را جز در امر همه‏ پرسی‏ بر عهده‏ دارد.

تشکیل اولین «شورای موقت ریاست جمهوری» پس از عزل بنی صدر

پس از عزل رئیس جمهور بنی صدر توسط مجلس شورای اسلامی در جلسه ۳۱ شهریور ۱۳۶۰، اولین «شورای موقت ریاست جمهوری» طبق اصل یکصد و سی و یکم قانون اساسی در روز اول تیر ۱۳۶۰ تشکیل شد.

در این شورا شهید محمدعلی رجائی به عنوان نخست وزیر رئیس جمهور معزول، آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی و آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رییس دیوان عالی کشور شرکت داشتند.

این شورا آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی وزیر وقت کشور را به عنوان کفیل رییس جمهور انتخاب کرد تا او اقدامات لازم برای برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری را انجام بدهد، وی تا ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ که شهید محمدعلی رجائی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد کفیل ریاست جمهوری بود.

تشکیل دومین «شورای موقت ریاست جمهوری» پس از شهادت محمدعلی رجائی

۲۸ روز پس از تصدی ریاست جمهوری توسط شهید محمدعلی رجائی، و شهادت او بر اثر انفجار دفتر نخست وزیری، «شورای موقت ریاست جمهوری» برای دومین بار در تاریخ ۹ شهریور ۱۳۶۰ تشکیل شد.

این بار «شورای موقت ریاست جمهوری» در غیاب نخست وزیر، با حضور آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور تشکیل شد.

شورا این بار هم آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی را به عنوان کفیل ریاست جمهوری انتخاب کرد و وی تا ۷ مهر ۱۳۶۰ و تحویل امور به آیت الله سیدعلی خامنه ای به عنوان سومین رئیس جمهوری اسلامی ایران، متولی امور ریاست جمهوری بود.