عدم امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیر روزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند (رأی شماره ۱۷۰۹ مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۴ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)
تاریخ دادنامه: ۱۳۹۹/۱۱/۱۴
شماره دادنامه: ۱۷۰۹
شماره پرونده: ۹۸۰۲۷۰۶
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای صباح محمودی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیر روزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند
گردش‌کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بند ۴ و ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیر روزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
«تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان مصوب سال ۱۳۶۷ صرفاً عدم امکان استفاده مجدد از امتیازات مندرج در آیین‌نامه در صورت انصراف از تحصیل را مقرر ساخته است و دلالتی بر استفاده مجدد کسانی که در دانشگاه پذیرفته شده و فارغ‌التحصیل شده‌اند، ندارد. آیین‌نامه فوق صرفاً حاکم بر رزمندگان (حداقل ۶ ماه حضور در مناطق عملیاتی از تاریخ ۱۳۵۹ الی ۱۳۶۷) است. اما قانون جامع ایثارگران فراتر از بازه زمانی مذکور و همچنین شامل دیگر ایثارگران همچون شهدای ترور و… است. در هیچکدام از قوانین مربوط به ایثارگران تصریحی بر لزوم استفاده یک بار از سهمیه وجود ندارد. استفاده از سهمیه ایثارگران منوط به تصویب آیین‌نامه اجرایی نیست که سازمان سنجش در این رابطه به آیین‌نامه اجرایی مصوب ۱۳۶۷ استناد می‌نماید. استناد به آیین‌نامه مقدم برای اجرای قوانین موخر وجهی ندارد. قوانین حاکم بر امور ایثارگران اکنون قانون جامع ایثارگران مصوب ۱۳۹۰، ماده ۴۷ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم مصوب ۱۳۹۳ و ماده ۹۰ قانون برنامه ششم مصوب ۱۳۹۶می‌باشد. اما سازمان سنجش برای اجرای این قوانین به آیین‌نامه مصوب ۱۳۶۷ استناد می‌نماید. ایجاد حق به موجب حکم مقنن است و تحدید و تخصیص آن نیز بایستی به موجب حکم قانونگذار باشد که در مورد حاضر چنین نیست. قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان و آیین‌نامه اجرایی آن به موجب قوانین موخرالتصویب همانند ماده ۹۰ قانون برنامه ششم یا تبصره ۱ ماده ۱۱۸ قانون برنامه پنجم نسخ شده است. رأی شماره ۱۲۰۵ ـ ۱۳۹۴/۱۰/۲۲، رای شماره ۱۴۴ ـ ۱۳۹۶/۱۱/۱۰، رأی شماره ۷۳۵ ـ ۱۳۹۰/۷/۱۰ و رأی شماره ۷۳۴ ـ ۱۳۹۲/۱۰/۳۰ دلالت بر محدود نبودن سهمیه ایثارگران به یکبار است. بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه مستند به مصوبه کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور مقرر داشته است که چنانچه داوطلبان سنوات قبل با استفاده از سهمیه در دوره‌های غیر روزانه پذیرفته شده باشند در صورت انصراف از رشته قبولی، برای یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه خواهند بود. این مصوبه قابل یافت نیست. در این خصوص:
الف ـ مطابق ماده ۳ قانون مدنی و به طریق اولی بخشنامه و مقررات بایستی در روزنامه رسمی ذکر شوند وگرنه قابلیت اجرایی نخواهند داشت.
ب ـ مطابق قانون دسترسی آزاد به اطلاعات و قانون ارتقا سلامت اداری مقررات دولتی مستوجب حق و تکلیف برای اشخاص بایستی منتشر و به اطلاع عموم برسد.
ج ـ مصوبه کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی مغایر با تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان است چرا که آیین‌نامه مزبور صرفاً از منع استفاده مجدد رد صورت انصراف از تحصیل سخن گفته است.
پ ـ تخصیص استفاده از سهمیه جزء هیچ یک از اختیارات شورای سنجش و پذیرش دانشجو نیست.
ت ـ ماده ۶ قانون سنجش و پذیرش دانشجو و ماده ۶ آیین‌نامه آن نیز صرفاً بر ابقای سهمیه‌های پیشین دلالت دارند و دلیلی بر تخصیص آنها در میان نیست.
اکنون از آن مقام خواستارم در راستای بند ۱ ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری نسبت به ابطال بندهای ۴ و ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ که ضایع‌کننده حق تمام ایثارگران است، اقدام و با صدور رأی وحدت رویه‌ای نسبت به آزمون‌های آتی من جمله آزمون‌های ورودی دانشگاه‌ها که در سال ۱۳۹۹ برگزار می‌شوند حق استفاده مجدد از سهمیه را به شرح دادخواست برای ایثارگران منظور نمایید.»
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
«۴ـ بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مصوب ۱۳۶۷/۱۱/۳۰ هیأت وزیران، آن دسته از داوطلبانی که با استفاده از سهمیه شاهد و ایثارگر یک بار در رشته‌های تحصیلی دوره روزانه آزمون سراسری (برای پذیرفته شدگان رزمنده از سال ۱۳۶۸ به بعد و برای پذیرفته شدگان سهمیه شاهد از سال ۱۳۷۶ به بعد) پذیرفته شده‌اند، اعم از اینکه از رشته قبولی انصراف داده و یا در رشته قبولی ثبت‌نام کرده یا نکرده باشند حق استفاده مجددد از سهمیه مذکور در آزمون سراسری را نخواهند داشت.
۵ ـ بر اساس مصوبه پنجاه و چهارمین جلسه کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور آن دسته از داوطلبان سنوات قبل که با استفاده از سهمیه‌های شاهد و ایثارگر در ردیف پذیرفته شدگان رشته‌های تحصیلی غیرروزانه (دوره‌های شبانه و نیمه حضوری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، دانشگاه پیام نور، مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی و یا دوره‌های پردیس خودگردان (بین‌الملل) و مجازی) قرار گرفته‌اند در صورت انصراف از رشته قبولی خود فقط یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه‌های مربوط در این آزمون خواهند بود.»
در پاسخ به شکایت مذکور مدیرکل دفتر ریاست، روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان سنجش آموزش کشور به موجب لایحه شماره ۵۴۷۴۳ ـ ۱۳۹۸/۹/۲۷ توضیح داده است که:
«۱ـ بدواً موضوع خواسته و شکایت شاکی (ابطال تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مصوب سال ۱۳۶۷) سابقاً در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مطرح و رد شده است، بنابراین از اعتبار مختومه برخوردار و قابل طرح مجدد در صحن هیأت عمومی نیست.
۲ـ طبق ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری و تبصره آن مواردی قابل ابطال در هیأت عمومی است که موجب تضییع حقوق اشخاص شود. هر چند در ظاهر قانون مارالذکر موجب ایجاد محدودیت برای اقلیت خاصی می‌شود ولیکن عملاً به نفع اکثریت ایثارگران است و باعث می‌شود تعداد بیشتری از تسهیلات مذکور برخوردار شوند. از طرف دیگر طبق تبصره ماده ۱۲ قانون مذکور و رویه معمول در دیوان، آرای شورای عالی انقلاب فرهنگی قابل نقض در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری نمی‌باشد.
۳ـ به منظور برخورداری اکثریت ایثارگران از امتیازات و تسهیلات قانونی ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور (دوره روزانه ـ رایگان) محدودیت‌هایی برای ورود به دوره روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی از سوی هیأت وزیران و کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی کنکور ایجاد شده است.
۴ـ بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مصوب سال ۱۳۶۷ هیأت وزیران آن دسته از داوطلبانی که با استفاده از سهمیه در دوره روزانه آزمون سراسری پذیرفته شده‌اند اعم از اینکه از رشته قبولی انصراف یا در رشته قبولی ثبت‌نام کرده و یا نکرده باشند، حق استفاده مجدد از سهمیه در آزمون سراسری را نخواهند داشت.
۵ ـ کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی آزمون ورودی دانشگاه‌ها (شورای عالی انقلاب فرهنگی) در پنجاه و چهارمین جلسه خود نیز مصوب نمود «آن دسته از داوطلبان سنوات قبل که با استفاده از سهمیه شاهد و ایثارگر در دوره‌های غیر روزانه قبول شده‌اند در صورت انصراف از رشته قبولی خود فقط یک بار مجاز به استفاده مجدد از سهمیه‌های مربوطه خواهند بود.» همان گونه که ملاحظه می‌فرمایید با توجه به محدودیت ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در دوره روزانه مصوبات هیأت وزیران و شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای برخورداری جامعه بیشتری از ایثارگران از امتیاز مذکور بوده است. اگر محدودیت مذکور نباشد، تعداد زیادی از پذیرفته شدگان با امتیاز ایثارگری در کد رشته محل قبولی ثبت‌نام نخواهند کرد. این امر موجب خالی ماندن ظرفیت دانشگاه‌ها و عدم برخورداری سایر ایثارگران از امتیاز مذکور خواهد بود.
۶ ـ شاکی در صفحه دوم دادخواست تقدیمی با استنباط اشتباه از تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان به دانشگاه‌ها و با تفسیر موسع آن اظهار می‌دارد: «هر کدام از شرکت‌کنندگان در صورت قبولی در دانشگاه و انصراف حق استفاده مجدد از این سهمیه را ندارند و فردی که قبول شده و ثبت‌نام نکرده مشمول این قانون نمی‌شود.» در پاسخ به استحضار می‌رساند ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در دوره روزانه (رایگان) بسیار محدود است و در مجموع ۳۰ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به ایثارگران اختصاص می‌یابد. چنانچه محدودیتی برای پذیرفته شدگان دوره روزانه وجود نداشته باشد بسیاری از قبول شدگان با استفاده از سهمیه ثبت‌نام نخواهند کرد تا در سال‌های آتی در رشته بهتری قبول شوند. این امر موجب می‌شود ظرفیت بسیاری از دانشگاه‌ها (با توجه به ممنوعیت تکمیل ظرفیت) خالی بماند و ایثارگران دیگری که تمایل به تحصیل در این کد رشته‌ها را دارند هم نتوانند وارد دانشگاه شوند. هر یک از داوطلبان در آزمون سراسری می‌توانند تا ۱۵۰ کد رشته محل انتخاب کنند. اگر ایثارگری به رشته محلی تمایل ندارد در زمان انتخاب رشته آن را انتخاب نکند. داوطلب می‌بایست اقلیت رشته و شهرهایی را انتخاب کند که تمایل قطعی به تحصیل در آن رشته و شهر را دارد. تردید تعدادی داوطلب ایثارگر که داوطلب هستند نباید مشکل بسیار بزرگی (خالی ماندن ظرفیت و عدم امکان پذیرش سایر ایثارگران) برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ایجاد کند.
۷ـ با عنایت به مراتب مذکور و با توجه به اینکه سازمان سنجش آموزش کشور صرفاً مجری برگزاری آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی می‌باشد مکلف به اجرای مصوبات مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای سنجش و پذیرش و سایر دستگاه‌های ذیربط می‌باشد. مصوبات فوق‌الذکر توسط هیأت وزیران و کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی آزمون سراسری شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است و این سازمان صرفاً مجری مصوبات مذکور است. بنابراین موضوع خواسته و شکایت ارتباطی به سازمان سنجش آموزش کشور ندارد و محکوم به رد است.»
در اجرای ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲، پرونده به هیأت تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع می‌شود و هیأت مذکور به موجب دادنامه شماره ۲۸ مورخ ۱۳۹۹/۲/۲۲ بند ۴ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر عدم امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران برای پذیرفته شدگان دوره‌های روزانه دانشگاه‌ها را قابل ابطال تشخیص نداد و رأی به رد شکایت صادر کرد. رأی مذکور به علّت عدم اعتراض از سوی رئیس دیوان عدالت اداری و یا ده نفر از قضات دیوان عدالت اداری قطعیت یافت.
رسیدگی به بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیر روزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند در دستور کار هیأت عمومی قرار گرفت.
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۴ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
در خصوص تقاضای ابطال بند ۵ صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ مبنی بر امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران توسط پذیرفته شدگان در دوره‌های غیر روزانه دانشگاه‌ها که انصراف از تحصیل داده‌اند، مقرره مزبور مغایر اطلاق مندرج در تبصره ۲ ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان مصوب ۱۳۶۸ می‌باشد که منع استفاد مجدد از سهمیه در صورت انصراف از تحصیل مندرج در آن، شامل تمامی مصادیق و حالات پذیرفته شدگان اعم از روزانه، شبانه، خودگردان، بین‌الملل و مجازی و… می‌شود، بنابراین با وجود آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد تسهیلات برای رزمندگان، بند ۵ از تذکرات مهم مندرج در صفحه ۲۵ دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری سال ۱۳۹۸ خارج از حدود اختیارات سازمان سنجش و آموزش کشور وضع شده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ محمدکاظم بهرامی
مطالب مرتبط:
– استفاده از سهمیه شاهد و ایثارگر در کنکور فقط یک بار امکان دارد