درخواست ابطال دفترچه استخدام از حیث محدودیت اعمال سهمیه ایثارگران در برخی کدرشته‌ها (دادنامه شماره ۳۷۳ مورخ ۱۴۰۱/۰۶/۰۹ هیات تخصصی استخدامی دیوان عدالت اداری)
شماره دادنامه: ۱۴۰۱۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۰۳۷۳
تاریخ دادنامه: ۱۴۰۱/۰۶/۰۹
* شماره پرونده: هـ ع؍ ۰۰۰۳۸۸۹
* شاکی: آقای سجاد کریمی پاشاکی
*طرف شکایت: دیوان محاسبات کشور
*موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند ۴ بخش سهمیه ایثارگران از قسمت امتیازات و سهمیه قانونی تا حدی که متضمن ایجاد محدودیت اعمال سهمیه به برخی از کد رشته‌ها شده است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* شاکی دادخواستی به طرفیت دیوان محاسبات کشور به خواسته ابطال بند ۴ بخش سهمیه ایثارگران از قسمت امتیازات و سهمیه قانونی تا حدی که متضمن ایجاد محدودیت اعمال سهمیه به برخی از کد رشته‌ها شده است به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیأت عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می باشد:
بند ۴ قسمت سهمیه ایثارگران دفترچه آزمون استخدام پیمانی دیوان محاسبات کشور سال ۱۴۰۰ در قسمتی که به تحدید سهمیه ایثارگران و الزام اعمال آن در برخی کد رشته ها امر نموده است.
«۴- سهمیه استخدامی مربوط به مشمولین سهمیه ۲۵ درصد ایثارگران در آگهی استخدام مشخص و از سهمیه سایر متقاضیان مجزا شده است. متقاضیان ایثارگر تایید شده مشمول این سهمیه، برای اعمال سهمیه مذکورصرفاً می بایست رشته شغل – محل خدمت مشخص شده در سهمیه مذکور را انتخاب نمایند.»
* دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
«اعمال سهمیه های قانونی از جمله سهمیه ایثارگران علاوه بر وجود شرایط لازم به شرایط کافی نیز نیاز دارد به عبارتی صرف وجود سهمیه بدون اخذ نصاب نمره نمی تواند موجد حق برای داوطلب سهمیه دار شود لذا باید ترتیبی اتخاذ گردد که سهمیه ایثارگران در امتیازات مورد محاسبه قرار گیرد همانطور که در ماده ۷۰ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران موضوع این ماده، در خصوص کنکور دانشگاه ها ترتیبات و محاسباتی پیش بینی شده است. به عبارتی مانند رویه جاری آزمون های استخدامی که اعمال سهمیه ایثارگری را محدود به برخی کد رشته های شغلی نموده است، در ورود به دانشگاه که قاعده ای مشابه ماده ۲۱ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران دارد، سهمیه در هر کد رشته تحصیلی مورد محاسبه قرار گرفته و داوطلب ایثارگر در هر یک از این کد رشته ها و محل های جغرافیایی متفاوت دانشگاه ها امکان اعمال سهمیه خود را دارد. لذا در آزمون های اخیر استخدامی از جمله آگهی آزمون موضوع شکایت، داوطلبان ایثارگر مشابه آزمون های کنکور، نبایست محدود به انتخاب برخی از کد رشته های تحصیلی شوند.
اولاً؛ وفق اصل ۲۸ قانون اساسی، حق انتخاب شغل از حقوق اساسی ملت است و مبتنی بر آن حتی در اعمال سهمیه های قانونی از جمله سهمیه ایثارگران نباید تبعیض ناروا اعمال شود چرا که محدود سازی اعمال سهمیه به برخی کد رشته های تحصیلی، امکان شرکت برخی داوطلبان ایثارگر را به دلیل۱- فقدان مدرک تحصیلی مربوطه در کد رشته های دارای سهمیه، و ۲- عدم امکان اشتغال در کد رشته دارای سهمیه به دلیل دوری جغرافیایی از جمله در استان های دیگر و…. ممکن نمی نماید. و این خود موجد اعمال سهمیه در میان داوطلبان با تبعیض ناروا است. به عبارتی داوطلب ایثارگر که دو شرط گفته شده را ندارد مجبور است بدون سهمیه در سایر کد رشته های شغلی که سهمیه آزاد می باشند، شرکت نماید و به این ترتیب شاید تا آخر عمر نیز نتوانند از سهمیه خود متناسب با محل خدمت و رشته تحصیلی مورد علاقه خود استفاده نماید.
ثانیاً؛ از سوی دیگر در ماده ۴۱ قانون مدیریت خدمات کشوری بر برابری فرصت ها تاکید شده است این در حالی است که فرصت استفاده از سهمیه با توجه به محدود سازی برخی کد رشته های شغلی، برای انتخاب داوطلبان ایثارگر، مخالف برابری فرصت است به عبارتی فرصت ویژه ای را برای اعمال سهمیه نزد دارندگان سهمیه که مدارک تحصیلی مرتبط کد شغلی دارای سهمیه را دارند، مهیا ساخته و دیگر دارندگان سهمیه را به سهمیه آزاد سوق می دهند و یا محدودیت های اقتضائی محل خدمت کد رشته شغلی دارای سهمیه، این دارندگان سهمیه ایثارگری را از شرکت در کد رشته مورد علاقه باز می دارد. (به دلیل مسافت طولانی با محل زندگی و….)
ثالثاً؛ علاوه بر آن مستفاد از بند ۷ سیاست های کلی فرهنگ ایثار و شهادت ابلاغی مقام معظم رهبری که مستفاد از ماده ۱۲۳ قانون برنامه ششم لازم الاجرا می باشد، اولویت دادن به ایثارگران در سیاست گذاری ها، برنامه ها، قوانین و آیین نامه های کشور و نیز در تخصیص و توزیع امکانات و حمایت های دولتی و فعالیت ها در زمینه های اقتصادی و…. مورد تاکید معظم له قرار گرفته است. لذا تاکید بر تخصیص و توزیع امکانات و حمایت های دولتی در معنای تبعیض میان برخی ایثارگران در اعمال سهمیه قانونی خود، با محدود سازی اعمال سهمیه در برخی از کد رشته های شغلی مباینت داشته و سازگار نیست.
رابعاً؛ همچنین در ماده ۲۱ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران همچون ماده ۷۰ این قانون با اصلاحات بعدی، ۲۵ درصد از نیازهای استخدامی و تامین نیروهای مورد نیاز وفق ضوابط و مجوزهای مربوط از طریق اعمال سهمیه ایثارگران جذب می گردد بدیهی است که عبارت وفق ضوابط که بر اساس آراء متعدد هیات عمومی دیوان دلالت بر شرایط عمومی خدمت دارد، نافی داشتن نصاب علمی نمی باشد. به عبارتی این ماده به صورت کمی صرف، داشتن شرط لازم ایثارگری را مکفی برای ورود به خدمت نمی شمارد بلکه داشتن شرط کافی نصاب علمی و سایر مراحل قانونی استخدام از جمله گزینش و… نیز از الزامات استخدام ایثارگران محسوب می شود که طبیعتاً اگر دارندگان سهمیه ایثارگری نتوانند آن را احراز کنند، می تواند به سهمیه های آزاد تخصیص یابد. بر همین اساس است که در تبصره ۳ این ماده کسب حداقل هشتاد درصد نصاب آزمون علمی آخرین نفر پذیرفته شده برای مشمولان متقاضی استخدام در ادارات آموزش و پرورش و علوم تحقیقات و فناوری الزامی است اما در خصوص سایر ادارات نصاب می تواند کمتر باشد به نحوی که اعمال سهمیه ۲۵ درصد در شرایط رقابتی محقق شود.
خامساً؛ و در نهایت اینکه تقسیم بندی کد رشته های شغلی به سهمیه ایثارگری و سهمیه آزاد باعث می شود تا سایر شرایط مندرج در ماده ۲۱ قانون جامع ایثارگران جهت اعمال در سهمیه ازاد نیز ممکن نباشد از جمله آن به تبصر ه ۱ این ماده در معافیت حداقل معدل و حداکثر سن برای فرزندان شاهد، جانبازان و آزادگان اشاره نمود. به این ترتیب با این دلیل که سهمیه آزاد فاقد الزامات رعایت سهمیه ایثارگران است، دستگاه های اجرایی از جمله طرف شکایت تکلیفی برای اعمال این معافیت نیز در کد رشته های شغلی آزاد نخواهند داشت.
علیهذا تحدید کد رشته های شغلی به دو قِسم آزاد و سهمیه ایثارگران باعث محرومیت از حق آن دسته از ایثارگرانی می شود که دارای مدرک تحصیلی متفاوت از مجموعه رشته شغلی ویژه سهمیه ایثارگران هستند و مدرک ایشان در کد رشته های شغلی سهمیه آزاد است و همچنین منجر به تحدید سهمیه ایشان به انتخاب شغلی می شود که اعمال سهمیه در آن مستلزم ترک دیار و خانه و خانواده خواهد شد، است (که عملاً منصرف از آن خواهند شد) در حالی که در مجموعه کد رشته های شغلی سهمیه آزاد، انتخابی مقارن با بومی بودن که خود نیز امتیازی علی حده بر سهمیه ایثارگری است می توانند داشته باشند.
سادساً؛ مستفاد از ماده ۲۱ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران، کلیه دستگاه های موضوع ماده ۲ این قانون مکلفند در هر نوع جذب خود اعم از رسمی، پیمانی، قراردادی و شرکتی، سهمیه ایثارگران را تخصیص دهند و بر اساس دادنامه وحدت رویه ۱۸۴۹ الی ۱۸۵۱ مورخ ۲۰؍۹؍۱۳۹۷ و دادنامه شماره ۱۴۵۶ مورخ ۱۶؍۷؍۱۳۹۸ و دادنامه ۷۱۹ مورخ ۳۰؍۶؍۱۳۹۹ و دادنامه ۶۶۹ موره ۱۱؍۴؍۱۳۹۸ و بسیاری دیگر از آراء مشابه ، احتساب سهمیه مذکور مقید به برگزاری آزمون دانسته شده است. به طور مثال در دادنامه شماره ۱۴۵۶ مورخ ۱۶؍۷؍۱۳۹۸ رعایت مواد ۴۱ و ۴۴ قانون مدیریت خدمات کشوری در احتساب سهمیه ایثارگران تصریح شده است که در آیین نامه موضوع ماده ۴۴ این قانون تشریفات موضوع برگزاری آزمون و کم و کیف آن از حیث اخذ نمرات علمی و نصاب تعیین تکلیف گردیده است فلذا بدیهی است که هرگونه استخدام و جذبی بدون رعایت این تشریفات حتی با داشتن سهمیه ایثارگری، لازم است چرا که همانطور که گفته شد، بنا نیست هر ایثارگری بدون داشتن شرایط علمی و به صرف داشتن سهمیه ایثارگری جذب گردد به طور مثال برای کد رشته شغلی کارشناس ارتباطات هواپیمایی که ضرورتاً مولفه های علمی مورد نیاز می باشد، چنانچه این کد رشته سهمیه دار پیش بینی شود آیا صرف وجود یک داوطلب ایثارگر وی را با حتی نمره صفر یا منفی، مستحق قبولی می نماید؟! بدیهی است که این امر برخلاف موازین یاد شده و مخالف اصل شایستگی خواهد بود کما اینکه در رویه فعلی چنین جریانی حاکم می باشد.
با توجه به موارد مطروحه و اینکه تحدید اعمال سهمیه ایثارگران محدود به برخی کد رشته های شغلی و محل های خدمت در هیچ قانونی تاکید نشده است و مجریان امر باید به نحوی برنامه‌ریزی کنند که آزادی انتخاب شغل و محل خدمت با رعایت اعمال سهمیه‌های قانونی ایثارگری، تجلی یابد لذا محدودسازی به شرح گفته شده مستلزم امر مقنن است و خارج از حدود اختیارات و تکالیف قانونی طرف شکایت می باشد. از این رو مقرره موضوع شکایت (بند ۴ از بخش سهمیه ایثارگران از قسمت امتیازات و سهمیه های قانونی اطلاعیه استخدامی) که به تحدید سهمیه ایثارگران و الزام اعمال آن در برخی کد رشته‌ها امر نموده، بر خلاف اصول و قوانین گفته شده می باشد.»
*خلاصه مدافعات طرف شکایت:
عدم امکان اعمال سهمیه های ایثارگران مورد شکایت به رشته محل هایی که صرفاً دارای یک ظرفیت استخدامی هستند امری منطقی است، چرا که با سایر سهمیه ها در تعارض قرار می گیرد و قابلیت اعمال ندارد و سازمان سنجش آموزش کشور (به عنوان سازمان مجری) و سازمان اداری و استخدامی کشور به عنوان سازمان متولی امور استخدام و جذب نیرو در دستگاه های اجرایی، اعمال سهمیه در شغل محل های تک ظرفیتی را غیر قابل اعمال می دانند. بر همین اساس در رشته شغلی-محل خدمت های مورد نیاز تک ظرفیتی امکان شکست سهمیه و تعمیم آن به سه سهمیه قانونی ایثارگران ۲۵ درصد، ایثارگران ۵ درصد و معلولان ۳ درصد غیر ممکن بوده و در جهت رعایت موازین قانونی و بهره مندی حقوق حقه مشمولین استفاده از سهمیه های قانونی، از ۳۰۰ ظرفیت استخدامی خود، ۷۵ ظرفیت را به ایثارگران ۲۵ درصد و ۱۵ ظرفیت خود را به ایثارگران ۵ درصد اختصاص داده که مبین رعایت قانون و حکم مندرج در ماده ۲۱ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران می باشد.
پرونده شماره هـ ع؍۰۰۰۳۸۸۹ مبنی بر درخواست ابطال بند ۴ مورخ ۸؍۵؍۱۴۰۱ بخش سهمیه ایثارگران دفترچه آزمون استخدامی پیمانی دیوان محاسبات کشور سال ۱۴۰۰) از قسمت امتیازات و سهمیه قانونی تا حدی که متضمن ایجاد محدودیت اعمال سهمیه به برخی از کد رشته ها شده است در جلسه مورخ ۵؍۵؍۱۴۰۱ هیأت تخصصی استخدامی مورد رسیدگی قرار گرفت و اعضای محترم هیأت به اتفاق به شرح ذیل اعلام نظر نمودند:
رای هیأت تخصصی استخدامی دیوان عدالت اداری
اولاً: آن چه که به موجب ماده ۲۱ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال ۱۳۹۱ مقرر شده تکلیف دستگاه‌های اجرایی به اختصاص حداقل ۲۵% از نیازهای استخدامی و تأمین نیروهای مورد نیاز خود به خانواده های شاهد، جانبازان و … می باشد و ۵% سهمیه استخدامی به رزمندگان با سابقه حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه‌ها و … می‌باشد که در مقرره مورد شکایت به این تکلیف قانونی عمل شده و تخصیص سهمیه های مذکور رعایت شده است.
ثانیاً: اتخاذ تصمیم در خصوص چگونگی اعمال قانون با لحاظ مسائل و مشکلات اجرایی آن از صلاحیت ها و اختیارات اختصاصی مرجعی است که اجرای قانون را بر عهده دارد و نحوه اجرا و توزیع سهمیه ها با دستگاه اجرایی است.
عدم اعمال سهمیه‌های ایثارگران در رشته محل‌هایی که ظرفیت آن یک نفر می‌باشد به علت تعارض با سایر سهمیه‌های استخدامی منطقی به نظر می‌رسد.
ثانیاً: هیأت تخصصی استخدامی قبلاً نیز به موجب آراء شماره ۱۰۳ مورخ ۲۸؍۳؍۱۳۹۸، ۸۲۷ مورخ ۱۶؍۶؍۱۳۹۹ و ۱۲۶۹ مورخ ۱۷؍۱۱؍۱۴۰۰ نیز در موارد مشابه دفترچه آزمون هایی که سهمیه های اختصاصی ایثارگران و معلولین را به این شکل اعمال کرده بود ابطال ننموده است با عنایت به مراتب فوق بند ۴ بخش سهمیه ایثارگران دفترچه آزمون استخدام پیمانی دیوان محاسبات کشور سال ۱۴۰۰ از قسمت امتیازات و سهمیه های قانونی، مغایرتی با قوانین مورد ادعای شاکی نداشته و خارج از حدود اختیارات مقام صادر کننده آن نبوده و قابل ابطال نمی باشد. این رأی به استناد بند ب ماده ۸۴ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ ظرف مهلت بیست روز از تاریخ صدور از جانب رئیس دیوان عدالت اداری یا ۱۰ نفر از قضات دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.
علی اکابری- رئیس هیأت تخصصی استخدامی دیوان عدالت اداری