آیین‌نامه معاینه و معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی (تصویبنامه شماره ۳۱۱۵۲/ت۴۹۵۱۹هـ مورخ ۲۴/۳/۱۳۹۳ هیأت وزیران)
هیئت وزیران در جلسه ۲۱/۲/۱۳۹۳ به پیشنهاد وزارتخانه های دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، کشور و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تأیید ستاد کل نیروهای مسلح و به استناد تبصره (۱) ماده (۳۹) اصلاحی قانون خدمت وظیفه عمومی -مصوب ۱۳۹۰- آیین‌نامه معاینه و معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی را به شرح زیر تصویب کرد:
آیین‌نامه معاینه و معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی
ماده ۱- در این آیین‌نامه، اصطلاحات زیر در معانی مشروح به کار می‌روند:
الف- قانون: قانون خدمت وظیفه عمومی -مصوب ۱۳۶۳- و اصلاحات بعدی آن.
ب- نیروی انتظامی: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
پ- نیروهای مسلح: ستاد کل نیروهای مسلح، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان‌های تابع و وابسته به آنها.
ت- وزارت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
ث- سازمان: سازمان وظیفه عمومی نیروی انتظامی و رده‌های هم‌نام در استان‌ها.
ج- شورای شهرستان: شورای پزشکی سازمان در شهرستان‌ها، موضوع تبصره‌های (۱) و (۲) ماده (۴۱) قانون.
چ- شورای استان: شورای عالی پزشکی سازمان در استان‌ها، موضوع ماده (۴۲) مکرر قانون.
ح- شورای سازمان: شورای عالی پزشکی موضوع ماده (۴۳) قانون.
خ- شوراها: شورای شهرستان، شورای استان و شورای سازمان.
د- شورای نیرو: شورای پزشکی بیمارستان‌های نیروهای مسلح موضوع ماده (۴۲) قانون.
ذ- شورای پزشکی: شورای شهرستان یا شورای نیرو حسب مورد.
ر- مشمولان: کسانی که در شمول قانون قرار دارند از جمله کارکنان وظیفه.
تبصره- سایر اصطلاحات به کار رفته در این آیین‌نامه، مبتنی بر معانی و تعاریف به‌کار گرفته شده در قانون و آیین‌نامه اجرایی آن می‌باشد.
ماده ۲- مشمولان از نظر توان و سلامتی جسمی و روانی در چهار دسته زیر قرار می‌گیرند:
الف- دسته یکم: کسانی که از لحاظ جسمی و روانی، سالم بوده و قادر به انجام خدمت دوره ضرورت هستند.
ب- دسته دوم: کسانی که دچار بیماری یا نقص عضو یا اختلال روانی جزئی هستند و اگر چه به دلیل عدم برخورداری از سلامتی کامل، توان انجام امور رزمی را ندارند ولی به تناسب نوع بیماری یا نقص عضو و با لحاظ میزان تحصیلاتشان، قادر به انجام خدمت دوره ضرورت در امور غیررزمی هستند و به عنوان مشمولان معاف از رزم شناخته می‌شوند.
ج- دسته سوم: کسانی که دچار عدم رشد یا بیماری‌های جسمی یا روانی درمان‌پذیر هستند و به دلیل اینکه باید برای بازیابی سلامت، تحت درمان و معالجات لازم قرار گیرند، در مدتی که بر اساس ضوابط موضوع این آیین‌نامه و پیوست آن تعیین می‌گردد، قادر به انجام خدمت دوره ضرورت نیستند و در مدت مذکور، به عنوان مشمولان معاف موقت پزشکی شناخته می‌شوند.
د- دسته چهارم: کسانی که دچار بیماری یا نقص عضو یا اختلال روانی غیرقابل درمان هستند و به طور دائم، قادر به انجام خدمت دوره ضرورت در امور رزمی یا غیررزمی نیستند و آن دسته از مشمولان معاف موقت پزشکی که با رعایت ترتیبات مقرر در ماده (۴۰) قانون و ماده (۲۵) این آیین‌نامه، نیاز به معالجات طولانی‌مدت (بیش از دوسال) دارند و به عنوان مشمولان معاف دائم پزشکی شناخته می‌شوند.
تبصره- با توجه به ضوابط این ماده، مشمولان دچار بیماری‌ها، عدم رشدها و نقص عضوهای به شرح فهرست پیوست که تأیید شده به مهر دفتر هیأت دولت است، حسب میزان تحصیلاتشان، در دسته تعیین‌شده مربوط قرار می‌گیرند.
ماده ۳- مشمولان به هنگام معرفی برای اعزام به خدمت، باید از نظر سلامت جسمی و روانی توسط یک پزشک که در این آیین‌نامه پزشک اول نامیده می‌شودف به شرح مواد این آیین‌نامه مورد معاینه قرار گیرند.
ماده ۴- پزشک اول، یک نفر از پزشکان نیروهای مسلح می‌باشد و در صورت نبودن، از پزشکان غیرنظامی متعهد که صلاحیت آنان به وسیله نیروی انتظامی تأیید شده باشد، استفاده خواهد شد.
ماده ۵- پزشک اول، وضعیت جسمی و روانی مشمولان را با لحاظ ماده (۲) این آیین‌نامه، مورد معاینه قرار داده و نتیجه را در برگه معاینه اولیه که توسط سازمان تهیه می‌شود، درج و مهر و امضا می‌نماید.
ماده ۶- در صورتی که پزشک اول، مشمول را جزء دسته یکم موضوع ماده (۲) تشخیص دهد و وی به این تشخیص، اعتراض داشته باشد یا مشمول را جزء دسته‌های دوم تا چهارم تشخیص دهد، موضوع برای اظهارنظر به شورای شهرستان احاله خواهد شد.
ماده ۷- شورای شهرستان از سه نفر پزشک نیروهای مسلح تشکیل می‌گردد و رأی اکثریت آنان ملاک عمل است.
تبصره ۱- در صورتی که تأمین پزشکان مورد نیاز از نیروهای مسلح امکان‌پذیر نباشد، نیروی انتظامی از پزشکان غیرنظامی مورد تأیید، در شورای شهرستان استفاده خواهد کرد.
تبصره ۲- چنانچه یکی از اعضای شورای شهرستان، مشمولی را به عنوان پزشک اول مورد معاینه قرار داده باشد، مجاز به اظهارنظر درباره همان مشمول، در شورای شهرستان نمی‌باشد.
ماده ۸– شورای شهرستان، مشمولان موضوع ماده (۶) این ایین‌نامه را به صورت بالینی مورد معاینه قرار داده و چنانچه بیماری یا نقص عضو آنان مشهود باشد یا به نحوی برای اعضای شورای شهرستان محرز باشد، بر اساس مفاد این آیین‌نامه و پیوست آن، درباره معافیت پزشکی مشمولان، اظهارنظر می‌نماید و در غیر اینصورت، پس از انجام معاینه تخصصی در نزدیکترین بیمارستان نیروهای مسلح یا مرکز مجهز وزارت و اخذ نظر پزشک متخصص، اظهارنظر خواهد نمود.
تبصره- نظرات تخصصی موضوع این ماده، جنبه مشورتی داشته و شورای شهرستان الزامی به پذیرش آنها ندارد.
ماده ۹- چنانچه پس از معاینه مشمول در شورای شهرستان و قبل از اعزام به خدمت، تغییری در وضع جسمی یا روانی وی حاصل شده و بیماری جدیدی به وجود آید یا بیماری قبلی تشدید شود که به تشخیص سازمان و با کسب نظر مشورتی پزشک معتمد، قادر به انجام خدمت نباشد، مشمول مجدداً در شورای شهرستان مربوط مورد معاینه قرار گرفته و نظر اخیر شورای یاد شده ملاک عمل می‌باشد.
ماده ۱۰- رسیدگی به تقاضای معافیت پزشکی مشمولانی که برابر قانون و آیین‌نامه اجرایی مربوط، به تحصیل اشتغال داشته و از معافیت تحصیلی استفاده می‌نمایند، پس از فراغت از تحصیل یا ترک تحصیل یا اخراج به عمل خواهد آمد، مگر در خصوص نقص عضو یا بیماری‌هایی که بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، مقطع تحصیلی در آن اثر نداشته باشد.
ماده ۱۱- مشمولان مقیم خارج از کشور که درخواست رسیدگی به وضعیت معافیت پزشکی دارند، از طریق نمایندگی کنسولی دولت جمهوری اسلامی ایران در محل اقامت خود یا نزدیکترین نمایندگی تعیین‌شده، به پزشک معتمد معرفی می‌شوند.
تبصره ۱- تأیید اقامت مشمولان در خارج از کشور بر عهده نمایندگی کنسولی موضوع این ماده و بر اساس ضوابط مربوط می‌باشد.
تبصره ۲- پزشک موضوع این ماده، با پیشنهاد وزارت امور خارجه و تأیید سازمان، از پزشکان ایرانی مقیم خارج و در صورت عدم دسترسی، از پزشکان خارجی انتخاب می‌گردد.
ماده ۱۲- پزشک موضوع ماده (۱۱) این آیین‌نامه، مشمول مروبط را از نظر سلامت جسمی و روانی مورد معاینه قرار داده و در صورتی که وی را دچار بیماری، عدم رشد یا نقص عضو تشخیص دهد و یا برای تشخیص، نیازمند معاینات تخصصی و سایر اقدامات تشخیصی بداند، اقدامات لازم را برای معرفی مشمول به بیمارستان خارج از کشور مورد تأیید سازمان، معمول و پس از دریافت نتیجه، مراتب را به نمایندگی مربوط اعلام می‌نماید.
ماده ۱۳- نمایندگی موضوع ماده (۱۲) این آیین‌نامه، پس از اخذ نتیجه، نسبت به تشکیل و تکمیل پرونده مشمول مربوط اقدام و پرونده را پس از تأیید مسئول نمایندگیف از طریق وزارت امور خارجه جهت طرح در شورای شهرستان و اظهارنظر بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن و محتویات پرونده، به سازمان ارسال می‌کند.
تبصره- سازمان می‌تواند جلسات شورای شهرستان را برای رسیدگی به وضعیت مشمولان موضوع این ماده، با استفاده از پزشکان مورد تأیید ایرانی داخل یا خارج از کشور، با هماهنگی وزارت امور خارجه در نمایندگی برگزار نماید.
ماده ۱۴- به منظور رسیدگی به اعتراض مشمول به رأی شورای شهرستان پس از انجام معاینات تخصصی و تصمیم‌گیری نهایی، شورای استان، متشکل از سه نفر پزشک متخصص استان تشکیل می‌گردد.
ماده ۱۵- به منظور رسیدگی به موارد عدم تطابق رأی شورای پزشکی، با قانون و این آیین‌نامه و پیوست آن، که بنا به تشخیص رییس سازمان یا نماینده او تعیین می‌شود، شورای سازمان متشکل از سه نفر پزشک متخصص نیروهای مسلح تشکیل می‌گردد.
ماده ۱۶- در شورای استان و شورای سازمان، رأی اکثریت پزشکان عضو، معتبر و مبنای عمل سازمان است و اعضای شورای شهرستان امکان عضویت در آنها را ندارند.
ماده ۱۷- مشمولانی که پرونده آنان به شورای استان یا شورای سازمان ارجاع می‌گردد موظفند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ معرفی‌نامه، خود را جهت معاینه معرفی نمایند و در صورت عدم حضور، شورای مربوط حسب مورد، بر اساس محتویات پرونده تصمیم‌گیری می‌نماید.
ماده ۱۸– معاینه مشمولان در شورای استان یا شورای سازمان، به صورت بالینی انجام می‌پذیرد و در صورتی که بیماری با معاینه بالینی تأیید نگردد، سازمان بر اساس درخواست شورای مربوط حسب مورد، موظف است مشمولان را برای معاینه تخصصی به نزدیکترین بیمارستان نیروهای مسلح یا مراکز مجهز وزارت معرفی نماید.
ماده ۱۹- مشمولانی که برای معاینات تخصصی موضوع مواد (۸) و (۱۸) این آیین‌نامه معرفی می‌شوند، موظفند ظرف یک ماه به بیمارستان یا مرکز تعیین‌شده مراجعه نمایند و در صورت عدم مراجعه در مدت تعیین‌شده، شورای مربوط حسب مورد، بر اساس محتویات پرونده، تصمیم‌گیری می‌نماید و نظر آن ملاک عمل سازمان در اعزام مشمولان به خدمت می‌باشد.
ماده ۲۰- مشمولانی که پس از معاینه در شورای استان یا شورای سازمان، قادر به خدمت تشخیص داده شده‌اند، چنانچه قبل از اعزام، دچار نقص عضو یا بیماری جدیدی شوند که از نظر معافیت پزشکی تعیین‌کننده باشد، وضعیت جدید آنان در شورای شهرستان مورد بررسی قرار گرفته و نظر اخیر شورای شهرستان ملاک عمل می‌باشد.
ماده ۲۱- یگان‌های نیروهای مسلح مجاز به ترخیص مشمولانی که قبل از اعزام، در شورای استان یا شورای سازمان معاینه شده‌اند، نمی‌باشند مگر اینکه در حین خدمت، بیماری یا نقص عضوی به وجود آید یا بیماری قبلی آنان تشدید یافته و از موارد معافیت دایم باشد که در این صورت بر اساس رأی شورای نیرو اقدام خواهد شد.
ماده ۲۲- در صورتی که اعضای شوراها، مشمولان را جزء دسته اول یا دسته‌های دوم تا چهارم موضوع ماده (۲) تشخیص دهند، مکلفند نظر خود را در برگ رأی شورای مربوط که ملصق به عکس مشمول باشد با قید نوع بیماری و مستندات موضوع این آیین‌نامه و پیوست آنف درج و محل مربوط را با ذکر مشخصات کامل خود، شامل نام و نام خانوادگی و شماره نظام پزشکی مهر و امضا نمایند.
تبصره- تشخیص موارد معافیت دائم برای کارکنان وظیفه در حین خدمت، با شورای نیروی مربوط است.
ماده ۲۳- نیروهای مسلح موظفند پزشکان مورد نیاز شوراها را به نیروی انتظامی معرفی نمایند.
تبصره- در صورتی که تأمین پزشکان مورد نیاز از نیروهای مسلح امکان‌پذیر نباشد، شبکه بهداشت و درمان هر شهرستان، حسب درخواست سازمان، پزشکان مورد نیاز را به نیروی انتظامی معرفی می‌نماید.
ماده ۲۴- مشمولانی که متقاضی معاینه تخصصی باشند یا به آرای شورای شهرستان اعتراض داشته باشند، هزینه‌های مربوط به معاینات تخصصی، اعم از بالینی و تشخیصی را پرداخت می‌نمایند.
ماده ۲۵- به مشمولانی که به علت ابتلا به بیماری به تشخیص شوراها و در چارچوب ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، به طور موقت قادر به انجام خدمت دوره ضرورت نباشند، به منظور درمان برای مدتی که شورای مربوط تعیین می‌نماید و در هر حال در هر مرحله، از یک سال تجاوز نخواهد کرد، معافیت موقت پزشکی داده خواهد شد و چنانچه در پایان سال دوم، با وجود اقدامات درمانی، شورای یاد شده، بیماری را درمان‌شده تشخیص ندهد و فرد نیز قادر به انجام خدمت نباشد، از ابتدای سال سوم به طور دائم از خدمت دوره ضرورت معاف خواهد شد.
ماده ۲۶- چنانچه مشمول، بنا به اظهار خود یا نظر پزشک اول، به مواد مخد اعتیاد داشته باشد و اعتیاد وی توسط شورای شهرستان تأیید گردد، از سوی سازمان برای ترک اعتیاد در مدت شش ماه، به یکی از مراکز تحت پوشش وزارت یا سازمان بهزیستی کشور معرفی می‌شود و مرکز یادشده نتیجه را ظرف مدت مذکور، به سازمان اعلام می‌نماید.
تبصره- با توجه به حکم تبصره (۳) ماده (۳۹) قانون، معافیت موقت پزشکی مشمولان موضوع این ماده که در مدت مقرر، به مرکز مربوط مراجعه ننمایند یا موفق به ترک اعتیاد نشوند، از لحاظ داشتن اعتیاد به مواد مخدر، قابل تمدید نخواهد بود.
ماده ۲۷- کارکنان وظیفه‌ای که در حین خدمت دوره ضرورت، مبتلا به بیماری یا نقص عضو شوند، چنانچه پس از اتمام مدت معالجه که کمتر از شش ماه نباشد، طبق نظر شورای نیرو، قادر به انجام خدمت نبوده و بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، معاف دائم پزشکی تشخیص داده شوند، از بقیه خدمت دوره ضرورت معاف می‌شوند و مدت معالجه آنان، جزء خدمت دوره ضرورت محسوب می‌گردد.
تبصره ۱- چنانچه شورای نیروی مربوط تشخیص دهد که نقص عضو یا بیماری تا پایان خدمت مقرر که کمتر از شش ماه نباشد، ترمیم نشده یا بهبود نخواهد یافت، مراتب را مشروحاً در اوراق معاینه ذکر و با تنظیم صورتجلسه شورا ملصق به عکس مشمول به یگان خدمتی مربوط اعلام می‌نماید تا نسبت به ترخیص آنان و معرفی به سازمان اقدام شود.
تبصره ۲- کارکنان وظیفه‌ای که در حین خدمت به سبب بیماری مورد معاینه قرار می‌گیرند و به تشخیص شورای نیرو، بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، شرایط معافیت دایم یا موقت داشته باشند، چنانچه بیماری آنان مربوط به قبل از اعزام باشد با تنظیم صورتجلسه شورا ملصق به عکس مشمول به یگان خدمتی مربوط اعلام تا نسبت به ترخیص آنان و معرفی به سازمان اقدام شود.
تبصره ۳- حین خدمت موضوع این ماده، طول مدت قانونی خدمت دوره ضرورت از زمان اعزام تا پایان خدمت است.
تبصره ۴- کارکنان وظیفه‌ای که در حین غیبت یا فرار، یا به سبب ارتکاب جرم و یا به صورت ارادی، مبتلا به بیماری یا نقص عضو شوند، ابتلای آنان به بیماری یا نقص عضو، حین خدمت موضوع این ماده محسوب نشده و مدت معالجه آنان، جزء خدمت دوره ضرورت محسوب نمی‌گردد و از لحاظ وضعیت معافیت پزشکی، طبق نظر شورای نیرو و بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، با آنان رفتار خواهد شد.
ماده ۲۸- مشمولان پزشک اعم از پزشکان عمومی، دندانپزشکان و پزشکان متخصص، فقط در صورتی معاف دائم از خدمت دوره ضرورت شناخته می‌شوند که بر اساس ضوابط این آیین‌نامه و پیوست آن، به تشخیص شوراها و شورای نیرو، قادر به اشتغال به حرفه طبابت در نیروهای مسلح نباشند و آن عده از مشمولان مذکور که از سلامت کامل برخوردار نیستند، ولی قادر به طبابت در نیروهای مسلح می‌باشند به خدمت دوره ضرورت اعزام می‌شوند و برابر نظر شورای مربوط، از خدمت سنگین که با سلامتی آنان منافات داشته باشد از جمله امور رزمی، معاف خواهند شد.
تبصره- نحوه آموزش مشمولانی که بر اساس حکم این ماده از امور رزمی معاف می‌شوند، در چارچوب حکم تبصره (۲) ماده (۳۹) قانون تعیین خواهد شد.
اسحاق جهانگیری– معاون اول رییس‌جمهور
فهرست بیماری‌ها، نقص عضوها و عدم رشدهای موضوع تبصره ماده (۲) آیین‌نامه معاینه و معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی
بخش اول: بیماری‌های عمومی
بخش دوم: بیماری‌های غدد مترشحه داخلی
بخش سوم: بیماری‌های پوست و بافت‌های زیر پوست
بخش چهارم: بیماری‌های داخلی مغز و اعصاب (نورولوژی)
بخش پنجم: بیماری‌های اعصاب و روان
بخش ششم: بیماری‌های جراحی مغز و اعصاب
بخش هفتم: بیماری‌های ریه و قفسه صدری
بخش هشتم: بیماری‌های استخوان (اسکلت)
بخش نهم: بیماری‌های دستگاه گوارش و جراحی عمومی
بخش دهم: بیماری‌های خون و انکولوژی (بدخیمی‌ها)
بخش یازدهم: بیماری‌های دستگاه ادراری تناسلی
بخش دوازدهم: بیماری‌های فک و دهان و دندان
بخش سیزدهم: بیماری‌های چشم و عوارض بینایی
بند 1- هیپومتروپی با سیکلوپلژی کامل:
(هیپومتروپی با سیکلوپلژی کامل که در صورت همراه بودن با آستیگماتیسم، با علامت منفی منظور شود ولی محاسبه نگردد.)
الف) هیپومتروپی بیش از 6 دیوپتر یک چشم: معاف دائم
تبصره- برای دارندگان مدارک کارشناسی و بالاتر هیپرمتروپی ییش از 8 دیوپتر یک چشم؛ معاف دائم
ب) هیپومتروپی از 3 تا 6 دیوپتر هر یک از چشم ها : معاف از خدمات رزمی
تبصره- برای دارندگان مدارک کارشناسی و بالاتر هیپومتروپی از 3 تا 6 دیوپتر هر یک از چشم ها: معاف از خدمات رزمی
بند 2- میوپی با سیکلوپلژی کامل:
(میوپی با سیکلوپلژی کامل که در صورت همراه بودن با آستیگماتیسم با علامت مثبت منظور شود ولی محاسبه نگردد.)
الف) میوپی بیش از 6 دیوپتر یک چشم: معاف دائم
تبصره- برای دارندگان مدارک کارشناسی و بالاتر میوپی بیش از 8 دیوپتر یک چشم: معاف دائم
ب) میوپی از 3 تا 6 دیوپتر هر یک از چشم ها: معاف از خدمات رزمی
تبصره- برای دارندگان مدارک کارشناسی و بالاتر میوپی از 3 تا 8 دیوپتر هر یک از چشم ها: معاف از خدمات رزمی
بند 3- آستیگماتیسم ساده، مرکب یا مخلوط با سیکلوپلژی کامل :
…..
بخش چهاردهم: بیماری‌های گوش، حلق و بینی
بخش پانزدهم: بیماری‌های قلب و عروق
بخش شانزدهم: بیماری‌های روماتولوژی و بافت همبند
بخش هفدهم: بیماری‌های عفونی