آیین نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی (تصویبنامه شماره ۲۲۸۰۶۵/ت۴۸۰۷۹ک مورخ ۲۱/۱۱/۱۳۹۱ هیأت وزیران)
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
وزارت کشور
وزیران عضو کمیسیون سیاسی و دفاعی در جلسه مورخ ۲۲/۹/۱۳۹۱ بنا به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و کشور و سازمان وظیفه عمومی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و تأیید ستاد کل نیروهای مسلح و به استناد ماده (۵۱) قانون اصلاح موادی از قانون خدمت وظیفه عمومی ـ مصوب ۱۳۹۰ ـ و با رعایت تصویبنامه شماره ۱۶۴۰۸۲/ت۳۷۳هـ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۸۶، آیین‌نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی را به شرح زیر تصویب نمودند:
آیین نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی
ماده ۱- در این آیین‌نامه، اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌روند:
الف- فرماندهی کل: مقام معظم فرماندهی کل قوا.
ب- ستاد کل: ستاد کل نیروهای مسلح.
ج- ارتش: ارتش جمهوری اسلامی ایران.
د- سپاه: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
هـ- وزارت دفاع: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
و- نیروهای مسلح: ستاد کل، ارتش، سپاه، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته و تابع آنها.
ز- وزارت علوم: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
ح- وزارت بهداشت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
ط- سازمان: سازمان وظیفه عمومی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
ی- کارکنان وظیفه: افسران وظیفه، درجه‌داران وظیفه و سربازان عادی وظیفه.
ک- قانون: قانون خدمت وظیفه عمومی ـ مصوب ۱۳۶۳ ـ و اصلاحات آن.
ل- مراکز آموزش: مراکز آموزش نیروهای مسلح.
م- شورای پزشکی: شورای پزشکی سازمان.
ماده ۲- مردانی که براساس حکم ماده (۹۷۶) قانون مدنی -مصوب ۱۳۰۷- تبعه دولت جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شوند، مشمول قانون می‌باشند.
تبصره ۱- اتباع خارجی که خدمت دوره ضرورت را مطابق قوانین کشور متبوع خود انجام داده باشند پس از تحصیل تابعیت ایران، از انجام خدمت دوره ضرورت معاف بوده، ولی در مراحل احتیاط و ذخیره تابع مقررات آیین‌نامه مربوط می‌باشند.
تبصره ۲- اتباع خارجی که مطابق قوانین و مقررات کشور متبوع خود از انجام خدمت دوره ضرورت معاف شده باشند، پس از تحصیل تابعیت ایران، از انجام خدمت دوره ضرورت در ایران نیز معاف می‌باشند، ولی درصورت لزوم در زمان جنگ یا بسیج همگانی به خدمت اعزام خواهند شد.
تبصره ۳- کسانی که کشور متبوع قبلی آنان فاقد مقررات خدمت وظیفه عمومی بوده است، باید ظرف شش ماه پس از تحصیل تابعیت ایران، خود را برای رسیدگی به وضع مشمولیت معرفی نمایند.
ماده ۳- هر مرد ایرانی از اول ماهی که طی آن ماه به سن هجده سال تمام می‌رسد تا پایان سن پنجاه سالگی، مشمول مقررات خدمت وظیفه عمومی است.
تبصره- در مواقع ضرورت و بسیج همگانی، ممکن است سن مشمولیت موضوع این ماده، تا شصت سالگی نیز افزایش یابد.
ماده ۴- سازمان ثبت احوال کشور موظف است سالانه صورت اسامی و مشخصات مردانی را که در سال بعد باید به وضع مشمولیت آنها رسیدگی شود، به تفکیک ماه و محل تولد و همچنین اسامی مشخصات متوفیان هر سال را مطابق روشی که سازمان اعلام می‌نماید، به سازمان تحویل نماید.
ماده ۵- سن افرادی که مشمول، مدعی کفالت آنان می‌باشد یا کسانی که در ایجاد شرایط معافیت مشمول مؤثرند، از نظر وظیفه عمومی تابع مندرجات اولیه اولین شناسنامه آنان بوده و هرگونه تغییر یا اصلاحی که بعداً به عمل آید، معتبر نخواهد بود.
ماده۶ـ ابطال شناسنامه مشمول یا کسانی که وی مدعی کفالت آنان است یا کسانی که در ایجاد شرایط معافیت مشمول مؤثرند یا تغییر در انتساب فرزندان، صرفاً در مواردی که با حکم مراجع صالح قضایی صورت گرفته باشد، ملاک عمل خواهد بود.
ماده ۷- مشمولانی که فاقد شناسنامه بوده و از طریق سازمان ثبت احوال کشور اقدام به اخذ شناسنامه می‌نمایند، چنانچه شناسنامه آنان پس از ورود به سن مشمولیت صادر شده باشد، باید ظرف شش ماه پس از صدور شناسنامه، خود را برای رسیدگی به وضع مشمولیت، به سازمان یا مراکزی که از سوی سازمان تعیین می‌شود، معرفی نمایند.
ماده ۸- اشخاص حقوقی اعم از دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی و مؤسسات خصوصی که انجام امور موضوع ماده (۱۰) قانون حسب مورد در زمره وظایف آنان بوده و یا در ارتباط با وظایف آنان قرار دارد، موظفند از مشمولان وظیفه عمومی، مدارک دال بر رسیدگی به وضع مشمولیت آنان را دریافت کرده و در پرونده مربوط منظور نمایند و در صورت عدم ارایه مدارک مذکور، از ارایه خدمات موضوع ماده یادشده به آنان خودداری نمایند.
تبصره- افرادی که سن آنان از پنجاه سال تمام بیشتر باشد، در زمان صلح مشمول حکم موضوع ماده (۱۰) قانون نخواهند بود.
ماده ۹- مدارک تعیین وضعیت مشمولان خدمت وظیفه عمومی به شرح زیر می‌باشد:
الف- کارت پایان خدمت دوره ضرورت.
ب- کارت معافیت دایم.
ج- برگ معافیت موقت (کفالت یا پزشکی) در مدت اعتبار آن.
د- گواهی اشتغال به تحصیل دارای شماره معافیت تحصیلی در مدت اعتبار آن.
هـ- گواهی صادره از نیروهای مسلح مبنی بر استخدام در نیروهای مذکور.
و- گواهی صادره از نیروهای مسلح مبنی بر اشتغال به خدمت کارکنان وظیفه در نیروهای مذکور.
ز- گواهی اشتغال به خدمت متعهدان خدمت در سازمان‌های دولتی صادره از سوی دستگاه‌های مربوط با درج شماره مجوز سازمان.
ح- برگ آماده به خدمت بدون غیبت در مدت اعتبار آن.
ط- گواهی‌های صادره از واحدهای سازمان.
تبصره- شناسنامه مردانی که سن آنان از پنجاه سال تمام بیشتر باشد، درصورتی که تغییر سنی نداشته باشد، برای این افراد ملاک عمل خواهد بود.
ماده ۱۰- ارزش و اعتبار هریک از مدارک موضوع ماده (۹) این آیین‌نامه از لحاظ انجام تمام یا قسمتی از امور موضوع ماده (۱۰) قانون حسب مورد به شرح جدول پیوست که تأیید شده به مهر «دفتر هیئت دولت» می‌باشد تعیین میگردد.
ماده ۱۱- مشمولانی که به سن هجده سال تمام می‌رسند پس از انتشار آگهی احضار موظفند ظرف شش ماه، خود را برای رسیدگی به وضع مشمولیت یا اعزام به خدمت، به مراکزی که از سوی سازمان تعیین میگردد معرفی نمایند.
تبصره ۱- سازمان نسخه‌ای از آگهی احضار مشمولان را به وزارت امور خارجه ارسال می‌نماید و وزارت مذکور موظف است از طریق نمایندگی‌های کنسولی یا سیاسی ایران نسبت به احضار مشمولان ایرانی مقیم خارج از کشور اقدام نماید.
تبصره ۲- مشمولان ایرانی مقیم خارج از کشور می‌توانند علاوه بر موارد ذکرشده در قانون به مراکز تعیین شده از سوی سازمان در داخل کشور نیز مراجعه نمایند.
ماده ۱۲- اختصاص مشمولان به نیروهای مسلح در هر دوره اعزام، از سوی سازمان و برابر ترتیب تقدم و سهمیه تعیین شده از سوی ستاد کل صورت می‌گیرد.
تبصره ۱- تعیین نحوه تأمین سهمیه هریک از نیروهای مسلح از مشمولین هر دوره اعزام برابر ظرفیت پذیرش هریک از مراکز آموزش در آن دوره، برعهده کمیسیونی است که با حضور نمایندگان نیروهای مزبور به مسئولیت رییس سازمان یا نماینده وی تشکیل میگردد.
تبصره ۲- نیروهای مسلح موظفند اسامی مشمولان خاص مورد نیاز خود (موضوع تبصره ۳ ماده ۵ قانون) را مطابق سهمیه تعیین شده از سوی ستاد کل، حداقل یک ماه قبل از تاریخ اعزام در هر دوره به سازمان اعلام نمایند. این مشمولان برای انجام خدمت وظیفه عمومی در اختیار سازمان درخواست‌کننده قرار می‌گیرند. نحوه انتخاب، درخواست و واگذاری مشمولان خاص برابر دستورالعملی است که توسط ستاد کل تهیه و ابلاغ میگردد.
تبصره ۳- نیروهای مسلح موظفند برابر سهمیه تعیین‌شده نسبت به پذیرش مشمولان که توسط سازمان اعزام می‌شوند، اقدام نمایند و مراکز آموزش مجاز به عودت مشمولان نمی‌باشند.
ماده ۱۳- سپاه موظف است فهرست اسامی مشمولان انتخاب شده از بین بسیجیان دارای برگ آماده به خدمت را که مطابق سهمیه تعیین شده از سوی ستاد کل، در هر دوره جذب می‌شوند، به ترتیبی که سازمان مشخص می‌نماید، حداقل یک ماه قبل از تاریخ اعزام، به سازمان اعلام نماید.
تبصره- سپاه مجاز به جذب مشمولان غایبی که در موعد اعزام تعیین شده قبلی خود را معرفی ننموده‌اند، نمی‌باشد.
ماده ۱۴- سازمان موظف است مشمولان اختصاص‌یافته به هریک از نیروهای مسلح را به مراکز آموزش تعیین‌شده اعزام نماید.
تبصره- هزینه رفت و آمد و جیره بین‌راهی مشمولان موضوع این ماده، از محل اعزام تا مرکز آموزش برعهده سازمان خواهد بود.
ماده ۱۵- مشمولان وظیفه از تاریخی که توسط واحدهای وظیفه عمومی برای اعزام به مراکز آموزش پذیرش می‌شوند به عنوان کارکنان وظیفه یگان تعیین‌شده محسوب می‌شوند و تاریخ مذکور به عنوان شروع به خدمت مشمول محاسبه میگردد. ضوابط اجرایی این ماده با پیشنهاد سازمان به تصویب ستاد کل خواهد رسید.
ماده ۱۶- نیروهای مسلح مجاز نیستند مشمولان را بدون معرفی از سوی سازمان بکارگیری نمایند.
ماده ۱۷- وسیله رفت و آمد و پذیرایی یا هزینه آن در هنگام اعزام کارکنان وظیفه به مرخصی استحقاقی (چهار نوبت در سال)، باید برابر ضوابطی که سالانه از سوی ستاد کل ابلاغ میگردد، توسط نیروهای مسلح تأمین شود.
ماده ۱۸- ترخیص کارکنان وظیفه از سوی نیروهای مسلح صرفاً پس از پایان خدمت قانونی یا داشتن شرایط معافیت پزشکی با تشخیص و تأیید شورای پزشکی نیروی مربوط، مجاز بوده و در سایر موارد، بنا به اعلام سازمان خواهد بود.
ماده ۱۹- صدور کارت پایان خدمت کارکنان وظیفه براساس دستورالعملی که از سوی سازمان تهیه و به تصویب ستاد کل می‌رسد، برعهده سازمان خواهد بود.
تبصره- صدور کارت المثنی برای افرادی که به دلیل فقدان، سرقت و یا غیرقابل استفاده بودن کارت پایان خدمت، درخواست صدور المثنی دارند، توسط سازمان برابر ضوابط قانونی مربوط صورت می‌گیرد.
ماده ۲۰- نیروهای مسلح موظفند اسامی مشمولان و کارکنان وظیفه‌ای را که به صورت پایور ثابت یا پیمانی (موضوع مواد ۱۳، ۱۴ و ۱۵ قانون) استخدام می‌شوند، ظرف دو ماه به سازمان اعلام نمایند.
تبصره ۱- نیروهای مسلح اسامی مشمولان موضوع این ماده را که قبل از اتمام تعهد یا انجام خدمت قانونی براساس مقررات مربوط، به صورت ارادی یا غیرارادی از خدمت مستعفی، بازخرید یا برکنار می‌َشوند، ظرف دو ماه برای رسیدگی به وضع مشمولیت، به سازمان اعلام نمایند. مهلت معرفی مشمولان مذکور به سازمان جهت انجام خدمت دوره ضرورت حداکثر شش ماه پس از اعلام نیروی مسلح مربوط می‌باشد.
تبصره ۲- تشخیص ارادی یا غیرارادی بودن اعمالی که منجر به عدم صلاحیت و برکناری کارکنان می‌شود، از حیث نحوه برخورد قانونی با کارکنان یادشده، برعهده نیروی مسلح متبوع و مطابق قوانین و مقررات همان نیروی مسلح خواهد بود.
تبصره ۳- برای کارکنان نیروهای مسلح موضوع مواد (۱۳) و (۱۴) قانون که به دلایل مختلف ارادی یا غیرارادی بازخرید میگردند درصورت انجام خدمت قانونی، کارت پایان خدمت صادر میگردد.
ماده ۲۱- برای آن دسته از مشمولان و کارکنان وظیفه‌ای که در اجرای ماده (۱۴) قانون به عنوان پایور اعم از نظامی و کارمند به استخدام نیروهای مسلح در می‌آیند پس از انجام خدمت مقرر در این ماده، کارت پایان خدمت صادر میگردد. مدت آموزش افراد یادشده، جزو خدمت آنان محسوب می‌شود.
ماده ۲۲- در مواقع ضروری که مدت خدمت دوره ضرورت با کسب اجازه از فرماندهی کل، به بیشتر از (۲۴) ماه افزایش می‌یابد، به میزان دو برابر خدمت اضافی، از ادوار خدمت مشمولان در دوره‌های احتیاط و ذخیره کسر می‌شود.
ماده ۲۳- مشمولان غایب موضوع بند (۲) ماده (۵۸) قانون که به خدمت اعزام می‌شوند علاوه بر اعمال شش ماه اضافه خدمت، در سه ماهه آخر خدمت (قبل از ترخیص) از سوی نیروی به کارگیرنده برای رسیدگی به جرم غیبت به مراجع صالح قضایی معرفی خواهند شد.
تبصره- صدور کارت پایان خدمت برای این دسته از کارکنان وظیفه، منوط به تعیین تکلیف وضعیت اضافه خدمت و رسیدگی به غیبت آنان می‌باشد.
ماده ۲۴- کارکنان وظیفه چنانچه قبل از اتمام آموزش عمومی (آموزش رزم مقدماتی) مرتکب غیبت غیرموجه یا فرار شوند، پس از معرفی یا دستگیری، تجدید دوره آموزش گردیده و مدت آموزش قبلی این افراد جزو خدمت آنان محسوب نمی‌شود.
تبصره ۱- این قبیل مشمولان موظفند خود را به همان مرکز آموزش و درصورت انحلال، به نیروی مسلح مربوط معرفی نمایند و درصورت دستگیری نیز به همان مرکز یا نیروی مسلح مربوط تحویل میگردند.
تبصره ۲- نوع غیبت از نظر موجه و غیرموجه بودن و همچنین مدت آن مطابق ضوابط آموزشی خواهد بود.
ماده ۲۵- کارکنان وظیفه‌ای که پس از پایان آموزش عمومی و یا در حین خدمت مرتکب فرار شوند، درصورت معرفی یا دستگیری به شرح زیر با آنان رفتار می‌شود:
الف- چنانچه از مدت فرار آنان کمتر از دو سال سپری شده باشد، نیاز به تجدید دوره آموزش نبوده و ضمن به کارگیری در یگان قبلی، به جرم فرار آنان رسیدگی قانونی خواهد شد.
ب- چنانچه از مدت فرار آنان بیش از دو سال سپری شده باشد، مجدداً به دوره آموزش عمومی اعزام و همزمان به جرم فرار آنان رسیدگی قانونی خواهد شد. مدت آموزش عمومی قبلی این افراد جزو خدمت آنان محسوب نمی‌شود.
تبصره- مدت آموزش تخصصی بمنزله حین خدمت تلقی می‌شود.
ماده ۲۶- کارکنان وظیفه‌ای که در مدت آموزش عمومی یا پایان آن یا در حین خدمت مرتکب فرار شوند، پس از معرفی یا دستگیری، حسب مورد ضمن تحویل به یگان خدمتی یا اعزام به دوره آموزش، بلافاصله توسط یگان مربوط برای رسیدگی به جرم فرار، به سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی خواهند شد.
تبصره- تعقیب و دستگیری کارکنان وظیفه فراری حسب مورد بر عهده دژبان نیروی مسلح مربوط یا مأموران انتظامی محل می‌باشد.
ماده ۲۷- مرجع اعلام هزینه سالانه یک سرباز درخصوص مجازات متخلفان، موضوع مواد (۱۰) و (۶۳) مکرر قانون، براساس قانون بودجه سالانه و نرخ اعلامی دولت، ستاد کل خواهد بود.
این تصویبنامه در تاریخ ۸/۱۱/۱۳۹۱ به تأیید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.
معاون اول رئیس جمهور- محمدرضا رحیمی
جدول موضوع ماده (۱۰) آيين نامه اجرايي قانون خدمت وظيفه عمومي
| رديف | امور موضوع ماده (۱۰) قانون | شركت در آزمايشات رانندگي و اخذ گواهينامه | دريافت هرگونه وام و كمكهاي كشاورزي، صنعتي، دامداري و مسكن از طريق بانكها و … | كانديدا شدن جهت انتخابات مجلس شوراي اسلامي و ساير شوراها و انجمن هاي قانوني | تحويل اصل گواهينامه يا پايان دوره هاي تحصيلي ديپلم و بالاتر | صدور پروانه كسب و اجازه اشتغال و عضويت در شركتهاي تعاوني | دريافت مستمري از سازمانهاي دولتي و وابسته و نهادهاي قانوني | استخدام به هر صورت (رسمي، پيماني، روزمزد و خريد خدمت) در وزارتخانه ها و … |
| نوع مدرک | ||||||||
| ۱ | كارت پايان خدمت دوره ضرورت | * | * | * | * | * | * | * |
| ۲ | كارت معافيت دائم | * | * | * | * | * | * | * |
| ۳ | برگ معافيت موقت در مدت اعتبار آن | * | * | – | * | * | * | فقط روزمزد و خريد خدمت (قراردادي) |
| ۴ | گواهي اشتغال به تحصيل در مدت اعتبار آن | * | * | – | فقط مقطع قبلي | فقط عضويت در شركتهای تعاونی | * | فقط روزمزد و خريد خدمت (قراردادي) |
| ۵ | گواهي صادره از نيروهاي مسلح مبني بر استخدام | * | * | برابر ضوابط ستاد كل ن.م | * | * | * | – |
| ۶ | گواهي صادره از نيروهاي مسلح مبني بر اشتغال به خدمت كاركنان وظيفه | * | * | – | * | فقط عضويت در شركتهاي تعاوني | * | – |
| ۷ | گواهي اشتغال به خدمت متعهدين خدمت | * | * | – | * | * | * | – |
| ۸ | برگ آماده به خدمت بدون غيبت در مدت اعتبار آن | * | * | – | * | فقط عضويت در شركتهاي تعاوني | * | فقط روزمزد و خريد خدمت (قراردادي) |
| ۹ | گواهي صادره از واحدهاي وظيفه عمومي | حسب مورد و در موضوعات تعيين شده | ||||||
تبصره- دارندگان هر يك از مدارك فوق به جزء رديف (۷) مي توانند برابر مقررات مربوط در نيروهاي مسلح استخدام شوند.