مبانی، اصول و الزامات پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی
مبانی، اصول و الزامات پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی (مصوبه شماره 13219/1401/د ش مورخ 21/8/1401 شورای عالی انقلاب فرهنگی)
این مصوبه به نهادهای ذیل ابلاغ شد:
ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور
کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی
مرکز مدیریت حوزه های علمیه
وزارت آموزش و پرورش
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزارت ورزش و جوانان
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
وزارت امور اقتصاد و دارایی
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
وزارت کشور
وزارت راه و شهرسازی
معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری
مرکز ملی فضای مجازی
شورای فرهنگ عمومی
سازمان صدا و سیما
سازمان حفاظت محیط زیست
سازمان برنامه و بودجه
سازمان بسیج مستضعفین
سازمان تبلیغات اسلامی
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
مصوبه «مبانی، اصول و الزامات پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی» که در جلسات در جلسات ۳۵۶، ۳۵۷، ۳۵۸، ۳۵۹، ۳۶۱، ۳۷۲ و ۳۷۴ مورخ ۱۴۰۱/۰۲/۰۶، ۱۴۰۱/۰۲/۲۰، ۱۴۰۱/۰۳/۰۳، ۱۴۰۱/۰۳/۱۷، ۱۴۰۱/۰۳/۳۱، ۱۴۰۱/۰۶/۰۸ و ۱۴۰۱/۰۶/۲۲ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است و مطابق مفاد تبصره ۴ ماده ۲۰ آیین‌نامه داخلی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه ۸۷۲ مورخ ۱۴۰۱/۰۸/۱۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب تلقی گردید، به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می‌شود:
مبانی، اصول و الزامات پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی
مقدمه
سبک زندگی، بهعنوان نماد تمدنهای بشری، در بستر روابط جاری انسان‌ها با وضع موجودِ خویش، طبیعت، خانواده، افراد و جوامع، فناوری‌ها و مصنوعات بشری، سازوکارهای حکمرانی در فضای حقیقی و مجازی شکل میگیرد. با توجه به اقتضائات عصر انتظار، دستیابی به مراتب وضع مطلوب برای نیل به تمدن نوین اسلامی و تحقق وضع آرمانی سبک زندگی در عصر ظهور آخرین حجت خدا، از مهمترین جهتگیریهای انقلاب شکوهمند اسلامی مردم ایران است.
راستای تحقق دستور مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در بند چهارم پیوست حکم انتصاب اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر «طراحی و تدوین برنامه‌ای جامع برای ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی در کشور و زمینه‌سازی برای اجرایی شدن آن توسط دستگاه‌های مسئول» و پیگیری مطالبه معظم‌له در توصیه هفتم بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مبنی بر «مقابله با سبک زندگی منحطّ غربی از طریق جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه» و نیز تحقق اقدام ملی یکمِ راهبرد کلان پنجم سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور مبنی بر «تدوین و اجرای برنامه جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی»، سند «چارچوب تدوین برنامه جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی به انضمام چارچوب تقسیم کار ملی» در دستور کار تصویب و ابلاغ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است.
این سند به‌دنبال ایجاد درک مشترک از کلان‌موضوع «سبک زندگی اسلامی-ایرانی» و هم‌گرایی و هم‌افزایی بین سیاست‌گذاران، قانون‌گذاران، برنامه‌ریزان، مجریان و مروجان سبک زندگی اسلامی-ایرانی است تا زمینه اجرا و اجرایی سازی اقدامات لازم در دستگاه‌های مرتبط را فراهم کند.
ماده ۱- تعریف و عرصه‌های سبک زندگی اسلامی- ایرانی
تعریف: منظومه الگوهای زیستی انتخابی و نسبتاً پایدار، مبتنی بر نظامهای اعتقادی، علمی، اخلاقی، معنوی و موازین شرعی اسلام که بر بستر زیست بوم ایران، در ساحتهای چهارگانه روابط با خدا، خود، انسان‌ها و دنیا و دستاوردهای بشری، در جهت شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی با سازوکارهای حکمرانی در دولت اسلامی در مواجهه با سبک‌های زندگی معارض و رقیب تقویت می‌شود.
عرصه‌های سبک زندگی ذیل ساحتهای روابط انسان‌ها:
الف. ساحت رابطه با خدا:
معنویت، مناسک عبادی و شعائر دینی؛ب. ساحت رابطه با خود:
تحصیل، تربیت اخلاقی و اندیشه‌ورزی؛
تنظیم زمان، فراغت و تفریحات؛
مدیریت سلامت و حفظ بدن (بهداشت و ورزش)؛
تغذیه؛
ج. ساحت رابطه با انسان‌ها:
پوشش، آرایش و مُد؛
رفتارهای اقتصادی و الگوی مصرف؛
کسب و کار و کارآفرینی؛
ازدواج، روابط جنسی و روابط خانوادگی؛
تعاملات اجتماعی و اخلاق شهروندی؛
رفتار سیاسی؛
د. ساحت رابطه با دنیا و دستاوردهای بشری:
محیط زیست و طبیعت؛
فناوریهای نو، فضای مجازی و رسانههای جمعی و اجتماعی؛
شهرسازی، معماری و طراحی فضاهای زندگی.
تبصره: سایر عرصه‌های سبک زندگی اسلامی-ایرانی، با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و عرصه‌های نوظهور علم و فناوری و با در نظر گرفتن نیازهای زندگی، پس از تصویب ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشهی مهندسی فرهنگی کشور، به این مجموعه افزوده خواهد شد و برنامه تقسیم کار ملی آن به جدول پیوست اضافه خواهد شد تا در چارچوب این سند، برنامه سبک زندگی در آن محورها تنظیم و تصویب شود.
ماده ۲- مبانی سبک زندگی اسلامی-ایرانی[۱]
برساختن سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر اساس آموزههای اسلام ناب محمدی(ص) و پرتوافکنی اصول و ارزش‌های اسلامی در بستر فرهنگ غنی ایرانی در عرصه‌های زندگی مردم؛
بهره‌برداری از امتداد نظامهای پنجگانه اعتقادی، علمی، اخلاقی، معنوی و شرعی اسلام، در ساحتهای ارتباطی انسان با خدا، خود، انسان‌ها و دنیا و دستاوردهای بشری، به منظور تعیین عرصهها و حوزههای سبک زندگی؛
دنیا به مثابه بستر آزمون و تمهید کیفیت حیات انسان پس از مرگ به عنوان ثمره الگوی زیست در دنیا؛
ابتنای سبک زندگی بر اختیار و قدرت انتخاب آگاهانه با فراهم بودن کیفیت قابل قبول برای زندگی و با رعایت کرامت و منزلت انسان‌ها؛
پذیرش ظرفیت برابر زن و مرد در پیمودن مراتب کمال انسانی و قرب الهی به‌رغم تفاوت‌های جسمی، روحی و روانی؛
تقدم انتخاب فرد بر مجموعه افراد در حیطه شخصی با رعایت تقدم مصالح جامعه بر منافع فردی در حیطههای اجتماعی در مقام تعارض‌های فرد و جامعه؛
محوریت خانواده، پیوندهای خانوادگی و روابط خویشاوندی در شکل‌گیری هویت افراد و تحقق ارزش‌های سبک زندگی اسلامی-ایرانی؛
سبک زندگی به مثابه برونداد و ثمره فرهنگ و نظامات اجتماعی در قالب الگوهای رفتاری نسبتاً پایدار؛
تأثیر باورها، گرایش‌ها، انگیزه‌ها، استطاعت و وُسع فردی و خانوادگی، فرهنگ عمومی و محلی و نظام حکمرانی در انتخاب‌های افراد و شکل گیری سبک زندگی آنها؛
جامعیت و نظاموارگی سبک زندگی اسلامی و شمول آن به همه عرصه‌های حیات؛
پذیرش تفاوت‌ها و تکثر سلیقهها در سبک زندگی، متناسب با اراده متمایز افراد و جوامع، با تأکید بر مشترکات فطرت و اختصاصات بومی در چارچوب موازین اسلام ناب محمدی(ص)؛
بروز، ظهور و تکامل شخصیت انسان در بستر جامعه و تعامل و مشارکت با سایر انسان‌ها و فرهنگها بر پایه عدالت با تأکید بر دسترسی برابر به فرصت‌های تربیتی، تحصیلی، شغلی و بهره‌مندی از منابع ملی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی؛
تکامل در چارچوب‌های بینشی و گرایشی و منزلت اجتماعی افراد، فرهنگ و شرایط جامعه، نهادها و ساختارهای حکمرانی، فناوری‌ها، مصنوعات و نمادهای زندگی به عنوان لازمه اعتلای سبک زندگی؛
تحقق سبک زندگی اسلامی-ایرانی، بهعنوان لازمۀ انتظار فرج و ایجاد آمادگی در جامعه برای ظهور مهدی موعود (عج)؛
تأثیر فناوری بر تقویت هویت افراد و افزایش توانایی‌های ادراکی و تحریکی و اراده خودآگاه و ناخودآگاه در عرصه‌های سبک زندگی؛
ظرفیت فضای مجازی و فناوریهای ارتباطی و هوشمند برای تحقق خواسته‌های جهاننگرانه بشری و اتصال به همه امور جهان، بر اساس ویژگی سیّال بودن و ظرفیت حرکت و جابه جایی نامحدود، دسترسی فراگیر و تصرفات آسان.
ماده ۳- اصول تدوین برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی[۲]
اتخاذ رویکرد تعاملی در بهره‌مندی از عقل سلیم و تجارب مفید بشری، یافته‌های علمی و فناوری در سایه‌سار تعالیم حیاتبخش اسلام و رهنمودهای ولایت فقیه به‌منظور تدوین و اولویتگذاری برنامه‌ها و اقدامات مرتبط با اعتلای سبک زندگی؛
اقدام برای شناسایی، معرفی و ترویج الگوهای رفتاری مقبول در جامعۀ اسلامی و مرزگذاری دقیق و تبیین چگونگی مواجهه با سبک‌های زندگی نامناسب؛
توجه به استطاعت و قدرت انتخاب، عاملیت و فردیت انسان و تأثیر سازوکارهای ایجابی و سلبی و الزامات درونی و بیرونی بر آن و اجتناب از الزام صرف در مقام گفتمانسازی، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، پیادهسازی و نظارت؛
توجه به اقتضائات جنسیتی و ارائه پاسخها، الگوهای رفتاری و برنامههای متناسب با نیازها و خصوصیات گروه‌های اجتماعی، بهویژه بانوان؛
برخورداری از نگرش جامع و نظاممند برای حرکت اعتلابخش از وضع موجود به وضع مطلوب و اتخاذ رویکرد فرایندی و بلندمدت؛
اتخاذ رویکرد آینده‌نگرانه و توجه به سرعت تغییر در پدیده‌ها و پویایی الگوهای رفتاری و تقویت رویکرد پیشگیری و مصونیتبخشی و پرهیز از انفعال در مواجهه با تحولات عرصه های سبک زندگی؛
به رسمیت شناختن تفاوت سلیقهها و توجه به شکل‌گیری مقاومت خودآگاه و ناخودآگاه و احتمال هنجارشکنی افراد در برابر تحدید و نادیده گرفتن اراده و سلیقه مشروع آنها و تحمیل الگوهای رفتاری منافی با هویت متمایز شخصی؛
اعتلای توأمان حکمت نظری و حکمت عملی و تعدیل سطح گرایش‌ها و انگیزه‌های طبیعی انسان‌ها و وضع قوانین و مقررات عادلانه به‌منظور ارتقای سطح کیفیت انتخاب‌های آگاهانه و اختیاری افراد، به‌جای گسترش رویکردهای صرفاً تحمیلی و الزام‌آور؛
تقویت بنیان و تأثیرگذاری خانواده و پیوندهای خانوادگی و خویشاوندی و همسایگی به منظور ارتقای هویت مطلوب بر پایۀ ارزش‌های فرهنگ اسلامی-ایرانی؛
دسترسی به حداقل‌های عفاف و کفاف برای تأمین شرایط انتخاب‌گری فردی و جمعی سبک زندگی مطلوب؛
تمهید و آمادهسازی آحاد مردم در عرصه‌های سبک زندگی اسلامی-ایرانی در راستای انتظار برای ظهور مهدی موعود (عج)؛
اهتمام به اعتلای سبک زندگی گروه‌های مرجع و تأثیرگذار در رفتارهای جامعه و رعایت الگوهای مطلوب رفتاری برای حکمرانان؛
طراحی سازوکارهای اعتلای سبک زندگی اسلامی-ایرانی با توجه دقیق به گسترش بیحدّ و مرز ارتباطات در فضای مجازی و حاکمیت الگوی دوفضایی یکپارچه و هوشمند و درهم تنیدگی فضای فیزیکی و مجازی؛
اتخاذ تدابیر لازم به‌منظور تأثیرپذیری صحیح و مناسب سبک زندگی، از فناوری‌ها و فضای مجازی و پدیده هوشمندسازی، ساختارهای حکمرانی و نهادهای اجتماعی، عوامل محیطی و سبک‌های زندگی رقیب و مهاجم در چارچوب مبانی اسلامی و اقتضائات بومی؛
اتخاذ تدابیر لازم به‌منظور هدایت ذائقه عمومی جامعه متناسب با سبک زندگی اسلامی-ایرانی و شناسایی کالاها، خدمات و محصولات سبکساز و فرهنگساز با توجه توأمان به نیازها و انتظارات و ذائقه‌های کنونی اقشار مختلف اجتماعی بر اساس ارزش‌ها و معیارهای مطلوب؛
ایجاد زمینه نقشآفرینی فعال بخش‌های مردمی، عمومی و خصوصی در تعامل با دولت به منظور تأمین مشارکت حداکثری مردم در پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی.
ماده ۴- الزامات پیادهسازی و اجرای[۳] برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی
تدوین و بازطراحی الگوهای مطلوب سبک زندگی با رویکرد اسلامی-ایرانی بر اساس مراحل چرخه عمر آحاد، اقشار و صنوف مختلف جامعه حسب زیست بوم شهری، روستایی و عشایری در عرصه‌های سبک زندگی؛
اعتلای گفتمان سبک زندگی اسلامی-ایرانی در سطوح ملی، منطقهای و بین‌المللی و تقویت هم‌گرایی و ایجاد شبکه ارتباطی با ملتها و دولتهای مختلف بر اساس ارزش‌های مشترک سبک زندگی با بهرهگیری از فناوریهای نوپدید.
تسهیل انتقال بین نسلی و تقویت سبک زندگی اسلامی-ایرانی با اعتلای نظام تربیت رسمی و غیر رسمی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛
فرهنگ‌سازی و نهادینه‌سازی ارزش‌ها، هنجارها، مناسک، رفتارها، نمادها و موازین سبک زندگی اسلامی-ایرانی، از طریق استقرار زنجیره ارزش صنایع فرهنگی و فناوریهای نرم از جمله: طراحی بازیها، سرگرمیها و ابزارهای فناورانه نوپدید، ایجاد شهرکهای سبک زندگی اسلامی-ایرانی، در مواجهه با روندها و تغییرات محیطی با تأکید بر سبک‌های زندگی رقیب؛
بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت نظام تبلیغ و ترویج، گروه‌های مرجع صالح، نظام رسانه‌ای و فناوریهای نوپدید؛
پشتیبانی از پیادهسازی برنامه جامع سبک زندگی و مانعزدایی اجرایی از طریق بازبینی و اصلاح سیاست‌ها، برنامه‌ها، ساختارها و سازوکارها، قوانین و مقررات منافی و ناسازگار با مبانی و اصول سبک زندگی اسلامی-ایرانی، به ویژه در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی؛
توسعه زیرساختهای فناورانه بومی و بهرهگیری از شبکه ملی اطلاعات و به کارگیری سکوهای ارتباطی حضوری و مجازی به منظور مدیریت و هدایت ابزارهای فرهنگساز و سبکساز در جهت مطلوب.
به فعلیت درآوردن ظرفیت‌ها و جلب مشارکت سرمایههای بالقوۀ کشور از قبیل مدارس، مساجد، دانشگاهها، حوزههای علمیه و… در راستای انتقال، تقویت و تثبیت سبک زندگی اسلامی-ایرانی.
ماده ۵- الگوی تقسیم کار ملی
۱-۵-ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور موظف است طبق جدول تقسیم کار ملی پیوست، با همکاری ستادهای دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس این سند، «برنامه جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی» را با رعایت «چارچوب تدوین اسناد ملی حوزه فرهنگ» تهیه، تصویب و ابلاغ نماید.
۲-۵- با توجه به مفاد چارچوب تدوین اسناد فرهنگی (مصوب ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشۀ مهندسی فرهنگی کشور) و با عنایت به نقش ویژه حوزه علمیه، سازمان صداوسیما، وزارت آموزش و پرورش، سازمان برنامه و بودجه، معاونت رئیس جمهور در امور زنان و خانواده، سازمان بسیج مستضعفین، کمیسیون تخصصی مجلس شورای اسلامی؛ نماینده هر یک از دستگاه‌های مذکور و نمایندگانی از تشکلهای مردم نهاد، حلقههای واسط مردمی و دانشگاه تخصصی ذیربط به انتخاب دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو همه کمیتههای تدوین برنامههای موضوعی سبک زندگی اسلامی – ایرانی خواهند بود.
۳-۵-به‌منظور راهبری تدوین و ایجاد هماهنگی و انسجام و وحدت رویه در تنظیم برنامههای سبک زندگی اسلامی-ایرانی؛ کمیسیون سبک زندگی اسلامی-ایرانی بهصورت موقت ذیل ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور با مشارکت دستگاه‌های ذیربط و صاحبنظران و گروه‌های مؤثر تشکیل می‌شود.
۴-۵- مسئولیت پیگیری اجرا و نظارت بر حسن اجرای برنامههای سبک زندگی اسلامی-ایرانی بر عهده شورای فرهنگ عمومی کشور است. این شورا گزارش سالانه نظارت و اثربخشی برنامه‌ها را به ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور ارائه می‌نماید.
۵-۵- مرجع روزآمدسازی این سند، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرجع تصویب و روزآمدسازی برنامه جامع سبک زندگی، ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور است که حداکثر بایستی هر پنج سال یک‌بار با توجه به پیمایش تغییرات سبک زندگی و اقدامات جبهه رقیب، انجام پذیرد.
ماده ۶- این مصوبه مشتمل بر یک مقدمه، ۶ ماده و ۴۷ بند و یک پیوست تحت عنوان «جدول تقسیم کار ملی دستگاه‌های اصلی و همکار برای تدوین و اجرایی‌سازی برنامه جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی» در جلسات ۳۵۶، ۳۵۷، ۳۵۸، ۳۵۹، ۳۶۱، ۳۷۲ و ۳۷۴ مورخ ۱۴۰۱/۰۲/۰۶، ۱۴۰۱/۰۲/۲۰، ۱۴۰۱/۰۳/۰۳، ۱۴۰۱/۰۳/۱۷، ۱۴۰۱/۰۳/۳۱، ۱۴۰۱/۰۶/۰۸ و ۱۴۰۱/۰۶/۲۲ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب؛ و مطابق مفاد تبصره ۴ ماده ۲۰ آیین‌نامه داخلی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه ۸۷۲ مورخ ۱۴۰۱/۰۸/۱۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب تلقی گردید و از تاریخ ابلاغ، لازم‌الاجراء است.
سید ابراهیم رییسی- رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی
[۱]. منظور از مبانی سبک زندگی اسلامی-ایرانی در این سند، گزاره‌های توصیفی است که ترسیم مناسبی از ماهیت و چیستی برنامه مطلوب سبک زندگی و عناصر لازم برای اسلامی و ایرانی تلقی شدن آن ایجاد می‌کند.
[۲]. منظور از اصول تدوین برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی در این سند، گزاره‌های تجویزی است که چگونگی تدوین برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی را معین می‌کند.
[۳]. منظور از الزامات پیاده سازی و اجرای برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی عبارت است از مجموعه زیرساخت ها و اقدامات لازم برای موفقیت در تحقق کامل برنامه جامع سبک زندگی اسلامی-ایرانی.
